Wikipedysta:Wpedzich/Historia świata

Z Wikipedii

Ten artykuł dotyczy historii gatunku ludzkiego. Zobacz też: Historia Ziemi.

Historia świata zwyczajowo utożsamiana jest z historią gatunku ludzkiego, liczoną od momentu pojawienia się na świecie pierwszych Homo sapiens do czasów dzisiejszych. Historia rodzaju ludzkiego znaczona jest stopniowym rozwojem wynalazczości i odkrywczości, jak też wydarzeniami mającymi gwałtowną naturę - rewolucjami - definiującymi epoki w rozwoju materialnym i duchowym ludzkości.

W przeszłości ustalano początek historii rodzaju ludzkiego w odróżnieniu od prehistorii, w momencie niezależnego wynalezienia w kilku miejscach pisma, które dało początek swoistej infrastrukturze umożliwiającej uwiecznianie i przekazywanie kolejnym pokoleniom pamięci rodzaju ludzkiego, a przez to rozprzestrzenianie i wzrost wiedzy^{[potrzebne źródło]}. pismo z kolei było nieodzownym składnikiem rewolucji agrarnej z epoki neolitu, która spowodowała wyłonienie cywilizowanych, osiedlonych w stałych siedzibach społeczeństw, co umożliwiało opracowanie systemu społecznego podziału pracy.

Rozproszone społeczności, najczęściej zlokalizowane w pobliżu niezbędnej dla życia wody (rzek i jezior) z czasem przeistaczały się w coraz większe jednostki, co szło w parze z opracowywaniem coraz efektywniejszych środków transportu. Spajanie społeczności, przerywane chwilowymi konfliktami i rywalizacją pomiędzy przyległymi grupkami osadniczymi przez milenia doprowadziło do powstania jeszcze większych jednostek społecznych - państw - a nawet imperiów. Upadek europejskiego Imperium Rzymskiego, który dokonał się pod koniec ery starożytnej, oznaczał początki średniowiecza.

W połowie XV wieku Johannes Gutenberg wynalazł druk bazujący na ruchomych czcionkach, co doprowadziło do zupełnego przeorganizowania sposobów komunikacji miedzy ludźmi. Druk odegrał ważną rolę w zamknięciu historii średniowiecznej i przeniesienia historii do czasów nowożytnych, podczas których nastąpiła między innymi epoka Renesansu, czy rewolucja przemysłowa.

Do XVIII wieku gromadzenie wiedzy i zdobycze technologiczne, szczególnie w Europie, spowodowało powstanie pewnej "masy krytycznej", która zainicjowała rewolucję przemysłową. Przez ostatnie 250 lat, od czasów owej rewolucji, postęp wiedzy, technologii, handlu i - w nieunikniony sposób - sztuki wojennej można wyrażać wykładnikowo, sprawiając że dzisiejszy świat i ludzie żyjący na planecie o skończonej ilości zasobów stają zarówno w obliczu szans, jak i zagrożeń.

[edytuj] Paleolit

Zobacz więcej w osobnym artykule: Paleolit.

Mapa migracji wczesnych ludzi opracowana w oparciu o dane genetyczne. Liczby oznaczają milenia wstecz.

"Paleolit" to inaczej wczesna epoka kamienia.

Dowody naukowe oparte na badaniach genetycznych i paleontologii umiejscawiają pierwszych przedstawicieli gatunku Homo sapiens w Afryce. Było to około dwustu tysięcy lat wstecz, w epoce paleolitu i stanowiło zwieńczenie długiego okresu ewolucji gatunku ludzkiego. Przodkowie ludzi, gatunki pokroju Homo erectus, korzystały z prostych narzędzi od około tysiąca mileniów, ale z biegiem czasu narzędzia te stawały się coraz bardziej wyrafinowane i skomplikowane. Ludzkość paleolityczna wykształciła również język, jak też repertuar obrządków, który przewidywał między innymi ceremonię pochówku zmarłych. Oznaczało to, że ludzie paleolitu charakteryzowali się pewną dalekowzrocznością, nie chcąc oglądać gnijących ciał.

W okresie tym pojawiły się też pierwsze oznaki prehistorycznej sztuki. Ludzie paleolitu żyli z łowiectwa i zbieractwa, prowadząc zwykle wędrowny tryb życia.

Około 75 tysięcy lat temu populacja ludzka przeżyła chwilowe załamanie wzrostu po erupcji jeziora Toba, która najprawdopodobniej spowodowała śmierć nawet 59 milionów ludzi.

Współczesny gatunek ludzki rozprzestrzeniał się szybko po całej powierzchni kuli ziemskiej, od Afryki, poprzez wolne od zlodowacenia obszary Europy, aż do Azji. Szczyt ekspansji ludności na terenach Ameryki Północnej i Oceanii nastąpił podczas ostatniego zlodowacenia - wtedy tereny objęte klimatem umiarkowanym nie nadawały się do zasiedlenia. Mimo niedogodności, pod koniec ostatniego zlodowacenia, czyli około 12 tysięcy lat temu, ludzkość zdołała skolonizować prawie wszystkie wolne od lodu części planety.

Społeczeństwa pozyskujące żywność ze zbieractwa i myślistwa zwykle były niezbyt liczne, choć istnieją wśród pierwszych skupisk ludzi przypadki rozbudowanego systemu społecznego. Możliwa również była komunikacja między społecznościami podzielonymi dużą odległością, czego przykładem są "autostrady" Aborygenów.

Większość wędrujących grup polujących i zbierających żywność została albo przekształcona w większe społeczeństwa rolnicze, albo przez takie społeczeństwa wchłonięta. Pozostałe grupki ludności albo wyginęły, albo pozostały w izolacji. Takie skupiska ludności spotykane są jeszcze dziś w oddalonych od cywilizacji regionach.

[edytuj] Mezolit

Zobacz więcej w osobnym artykule: Mezolit.

Mezolit, czyli średnia epoka kamienia (z języka greckiego "mezos" - "środkowy", "lithos" - "kamień") to okres rozwoju technicznego ludzkości - etap przejścia z paleolitu do neolitu.

Mezolit rozpoczął się pod koniec plejstocenu, około 10 tysięcy lat temu, zakończył się zaś wraz z wprowadzeniem rolnictwa. Zamknięcie epoki mezolitycznej datuje się różnie w różnych częściach świata. Dla przykładu, na Bliskim Wschodzie rolnictwo istniało już pod koniec plejstocenu, więc epoka mezolityczna na tych obszarach jest krótka i skąpo opisana. W odniesieniu do obszarów, gdzie zlodowacenie było najwyżej częściowe, zamiast określenia "mezolit" spotyka się czasami słowo epipaleolit.

W regionach, gdzie zmiany klimatyczne po ostatnim zlodowaceniu były poważniejsze, era mezolityczna utrzymywała się dłużej, czasami nawet całe milenia. Społeczności zamieszkujące Europę Północną był w stanie utrzymać się przy życiu dzięki bagnistym obszarom, których istnieniu sprzyjało ocieplenie klimatu. Warunki klimatyczne znalazły odzwierciedlenie w zachowaniu zamieszkujących określone obszary społeczności, co widać w zachowanych śladach kultury maglemoskiej i azylskiej. Kwestie środowiskowe dodatkowo opóźniły nastanie neolitu w północnej Europie do około 4000 roku p.n.e.

Pozostałości z epoki mezolitycznej są rzadkością i najczęściej ograniczają się do odpadków z domostw. W obszarach zalesionych znaleźć można pozostałości wyrębu drzew z tego właśnie okresu, choć szerzej zakrojona wycinka lasów nastąpiła dopiero w neolicie, wraz z rosnącym zapotrzebowaniem na ziemię pod uprawy.

Z epoki mezolitu w większości obszarów pozostały małe złożone narzędzia krzemienne - mikrolity i mikroburiny. Gdzieniegdzie znaleziono również osprzęt wędkarski, topory ciesielskie i obiekty drewniane - łodzie i łuki. Przykłady nowszych technologii pojawiły się najwcześniej w Afryce, co należy skojarzyć z kulturą azylską, po czym przeniknęły do Europy dzięki wczesnym plemionom zamieszkującym obszary dzisiejszej Hiszpanii i Portugalii oraz plemionom zamieszkującym Palestynę. Niewykluczone jest, że bardziej zaawansowane narzędzia pojawiły się w kilku miejscach równocześnie, za sprawą wzajemnie niezależnego postępu cywilizacyjnego.

[edytuj] Neolit

Zobacz więcej w osobnym artykule: Neolit.

Słowo "Neolit" oznacza "nową epokę kamienia". Był to okres rozwoju prymitywnych technologii i społeczeństw, zamykający epokę kamienia. Początek epoki datuje się na 10 tysięcy lat p.n.e., zaś osiągnięcia epoki obejmują osiedlanie się ludzi w wioskach, rozwój rolnictwa, udomowienie zwierząt i rozwój narzędzi.

[edytuj] Rozwój rolnictwa

Zobacz więcej w osobnym artykule: Rolnictwo.

Ważną zmianą, która zaszła w neolicie, według historyka Vere Gordon Childe określaną jako "rewolucja agrarna" jest przestawienie się społeczności na pozyskiwanie żywności z rolnictwa około 10 tysięcy lat p.n.e. Około 9500 roku p.n.e. uprawę roli podjęli Sumerowie. Do roku 7000 p.n.e. rolnictwo zakorzeniło się w Indiach, a do roku 6000 p.n.e. w Egipcie. Około 5 tysięcy lat p.n.e. ziemię uprawiali Chińczycy, a ślady działalności rolniczej w Ameryce Środkowej datuje się na około 2700 lat p.n.e.

Mimo, że odkrycia archeologów z epoki neolitu pochodzą raczej z Żyznego Półksiężyca na Środkowym Wschodzie, ślady z kontynentu amerykańskiego oraz wschodniej i południowo-wschodniej Azji pokazują, że rolnictwo wykorzystujące różne rośliny uprawne i zwierzęta hodowlane mogło się rozwinąć w tych miejscach w tym samym czasie, co na Środkowym Wschodzie.

Dalszy rozwój rolnictwa na Środkowym Wschodzie nastąpił w wyniku opracowania przez Sumerów około 5500 lat p.n.e. zorganizowanego nawadniania pól uprawnych i wykorzystania na polach specjalizowanej siły roboczej. Kamień został wyparty przez brąz i żelazo - zarówno w uprawie roli jak i w sztuce wojennej. Do tego czasu siedliska rolnicze były w zupełności zależne od zapasów kamienia. W Eurazji narzędzia, broń i ozdoby z miedzi i brązu pojawiły się około 3 tysięcy lat p.n.e. Na wschodzie rejonu śródziemnomorskiego, Środkowym Wschodzie i w chinach w późniejszych latach pojawiły się broń i narzędzia z żelaza.

Mieszkańcy Ameryki prawdopodobnie nie wykształcili metod produkcji narzędzi z metalu do roku 900 p.n.e. (czasy kultury Chavin). Przedstawiciele kultury Mochica korzystali jednak z metalowych zbroi, noży i zastawy stołowej. Nawet inkowie, nie posiadający dostępu do bogatych złóż metali, posiadali pługi zakończone metalowymi lemieszami, przynajmniej od czasu podboju ludu Chimú. Niewiele jak do tej pory wiadomo o rdzennych mieszkańcach dzisiejszego Peru, a kipu (forma zapisu informacji wykorzystywana przez Inków) spłonęły podczas podboju Peru przez Hiszpanów. Nawet w roku 2004 archeolodzy odnajdywali na terenie Peru starożytne miasta. Niektóre z wykopalisk sugerują jednak, że stal mogła być wykorzystywana w Ameryce jeszcze zanim pojawiła się w Europie.

Ośrodki, gdzie skupiała się ludność neolitu leżały w pobliżu rzek i kotlin - przykłady to dolina Żółtej Rzeki w Chinach, Nilu w Egipcie, czy Indusu na subkontynencie indyjskim. Niektóre plemiona prowadzące wędrowny tryb życia, jak na przykład rdzenni Australijczycy i Buszmeni z południowej Afryki, nie przestawiły się na produkcję rolną do względnie późnych lat.

Do 1800 roku nie wszystkie skupiska ludności były jeszcze upaństwowione. Naukowcy nie są zgodnie co do tego, czy takie grupy można już nazwać plemionami. Duża część świata miała charakter plemienny do czasu kolonizacji przez państwa europejskie^{[potrzebne źródło]}. Czynnikiem przyspieszającym transformację struktur plemiennych w państwa europejskie i pozaeuropejskie było zagrożenie lub innego rodzaju wpływ upaństwowionych społeczeństw. Przykładami mogą być Markomanowie, plemiona polskie i litewskie. Niektóre plemiona, takie jak Kasyci czy Mandżurowie podbijali inne państwa, po czym byli przez nie wchłaniani.

Rolnictwo umożliwiło powstanie złożonych społeczeństw - cywilizacji. Pojawiały się państwa i handel. Rozwój technologiczny dawał ludziom możliwość wpływania na przyrodę i rozwoju transportu oraz komunikacji.

[edytuj] Rozwój religii

Właśnie w epoce neolitu większość historyków dopatruje się początków złożonych religii. Wierzenia religijne tego okresu najczęściej ograniczały się do kultu bogini-matki, ojca-nieba oraz Słońca i Księżyca w roli bóstw {patrz też bóstwo solarne). Powstawały kapliczki, po pewnym czasie przemieniane w świątynie, które niosły ze sobą czasami skomplikowany system funkcji, w tym kapłanów i kapłanek. Typowym zachowaniem ludzi neolitu był kult bóstw antropomorficznych.

Najstarszymi zachowanymi zapiskami mającymi charakter religijny są Teksty Piramid, pochodzące z Egiptu i datowane na około 3100 rok p.n.e.

[edytuj] Początki cywilizacji

[edytuj] Państwowość

Zobacz więcej w osobnych artykułach: Państwo, Cywilizacja.

Rewolucja neolityczna wprowadziła szereg zmian. Pozwoliła na koncentracje zaludnienia, co z czasem doprowadziło do uformowania się pierwszych państw. Istnieje kilka definicji słowa "państwo". Max Weber i Norbert Elias zasugerowali, by państwem nazywać taką organizację ludności, która ma monopol na uzasadnione wykorzystanie siły w określonym obszarze geograficznym.

Granice definiują kształt państwa - typowym przykładem jest chiński Wielki Mur, rozciągający się na długości 6700 kilometrów. Pierwsze jego fragmenty powstały w III wieku p.n.e., mając chronić państwo chińskie przed wędrownymi najeźdźcami. Kilkanaście razy mur był rozbudowywany i naprawiany.

Pierwsze struktury państwowe powstały w Mezopotamii, starożytnym Egipcie i starożytnych Indiach pod koniec czwartego i na początku trzeciego tysiąclecia przed naszą erą. W Mezopotamii istniała pewna liczba wolnych miast. Starożytny Egipt powstał jako państwo bez miast, lecz wykształcił je w niedługim czasie.

Państwo z zasady potrzebuje do egzystencji armii, by móc spełnić kryteria przytoczonej powyżej definicji. Armia z kolei do skutecznego działania wymaga biurokracji. Jedynym odstępstwem od tej reguły wydaje się cywilizacja doliny Indusu, w przypadku której nie udało się znaleźć śladów wojska.

Państwa pojawiły się na obszarze Chin w późnym III lub wczesnym II tysiącleciu przed naszą erą.

Na Środkowym Wschodzie pomiędzy poszczególnymi państwami dochodziło do częstych konfliktów. Około roku 1275 p.n.e. Hetyci i starożytni Egipcjanie podpisali pokój w Kadeszu, który był pierwszym opisanym przez historię traktatem pokojowym.

Powstały imperia, podbijające obszary zamieszkiwane przez kolejne plemiona, jak miało to miejsce w Persji w VI wieku p.n.e., imperium Maurjów w IV wieku p.n.e., Chinach w III wieku p.n.e. i cesarstwie rzymskim w I wieku p.n.e.

Występowały również sytuacje konfliktowe miedzy imperiami - na przykład w VIII wieku p.n.e., kiedy to arabski kalifat islamski, którego rządy rozciągały się od Hiszpanii do Iranu i chińska dynastia Tang, której strefy wpływów obejmowały obszar od regionu Sinkiang do Korei przez dekady toczyły walki o kontrolę nad środkową Azją.

Największym imperium położonym na ciągłym obszarze było XIII-wieczne imperium mongolskie. W tym samym czasie większość ludności zamieszkującej Europę, Azję i Afrykę Północną należała do jakiegoś państwa. Dodatkowo, państwa istniały również na terenie Meksyku i zachodnich obszarach Ameryki Południowej. Państwa sprawowały kontrolę nad rosnącą częścią lądu i ludności; ostatni "pusty" obszarem Ziemi (nie wliczając w to niezamieszkane Antarktydy), został podzielony pomiędzy istniejące państwa na mocy pokoju berlińskiego z 1878 roku.

[edytuj] Miasta i handel

Zobacz więcej w osobnych artykułach: Miasto, Handel.

Vasco da Gama popłynął pod koniec XV i w początkach XVI wieku do Indii, aby przywieźć przyprawy i uniknąć ceł za transport lądowy.

Rolnictwo powodowało powstawanie nadwyżek żywności i wymuszało opracowanie metod na ich przechowywanie oraz udostępnianie tej części populacji, która nie była bezpośrednio zaangażowana w żywności. Rozwój rolnictwa pozwolił na powstanie pierwszych miast. Były one centrami handlu, rzemiosła i władzy administracyjnej, nie posiadając praktycznie infrastruktury rolniczej. Miasta istniały w stosunku symbiozy z otaczającymi je ośrodkami rolniczymi, przejmując nadwyżki żywności, a w zamian oferując wyroby pozarolnicze i ochronę wojska.

Rozwój miast nadążał za rozwojem ogólnym cywilizacji: pierwsza cywilizacja sumeryjska w dolnej Mezopotamii rozwinęła się około 3500 lat p.n.e., później zaś nad Nilem pojawiła się cywilizacja starożytnego Egiptu (3300 p.n.e.) i cywilizacja doliny Indusu nad rzeką Indus (również 3300 p.n.e.) Pojawiały się miasta o coraz bardziej skomplikowanej strukturze, również w sferach społecznych i ekonomicznych. Każda z cywilizacji była do tego stopnia odmienna od pozostałych, że prawie z całą pewnością można mówić o ich niezależnym powstaniu. Właśnie na potrzeby rozwijających się miast opracowane zostało pismo i złożony model handlu.

W Chinach, wczesno-miejskie społeczeństwo mogło uformować się około 2500 lat p.n.e., lecz pierwszą zdefiniowaną przez archeologów dynastią była dynastia Shang.

W drugim tysiącleciu przed naszą erą powstała cywilizacja kreteńska, grecka (na stałym lądzie) oraz turecka.

Na kontynentach amerykańskich, a ściślej w Ameryce Środkowej i na terenach Peru, cywilizacje Majów, Mochica i Nazca pojawiły się pod koniec pierwszego tysiąclecia p.n.e.

Pierwszy system monetarny wprowadzono około roku 625 p.n.e. w Lidii, w Anatolii, w zachodniej Turcji^[1].

Szlaki handlowe pojawiły się w zachodniej części obszaru śródziemnomorskiego w IV tysiącleciu p.n.e. Dalekosiężne szlaki handlowe powstawały od III tysiąclecia p.n.e., gdy zamieszkujący Mezopotamię Sumerowie handlowali z przedstawicielami cywilizacji doliny Indusu. Jedwabny Szlak biegł od Chin do Syrii w drugim tysiącleciu p.n.e. Miasta w centralnej Azji i Persji stanowiły ważne skrzyżowania tych dróg handlowych. Fenicjanie i starożytna cywilizacja grecka ustanowiły swoje oparte na handlu imperia w obszarze Morza Śródziemnego w pierwszym tysiącleciu p.n.e.

Pod koniec I i w początkach II tysiąclecia naszej ery nad szlakami handlowymi dominowali Arabowie pochodzący z rejonu Oceanu Indyjskiego, wschodniej Azji i Sahary. Pod koniec I tysiąclecia handel w rejonie Morza Śródziemnego zdominowali Żydzi. W początkach II tysiąclecia dominację nad handlem przejęli Włosi, a centrami handlowymi północnej Europy były miasta niemieckie i flamandzkie. We wszystkich obszarach ówczesnego cywilizowanego świata większe miasta powstawały u styku szlaków handlowych.

[edytuj] Religia i filozofia

Zobacz więcej w osobnych artykułach: Historia filozofii, Religia.

Zarówno na wschodzie jak i zachodzie pojawiły się nowe doktryny filozoficzne i religijne. Nasilenie obserwuje się od VI wieku p.n.e. Z biegiem czasu na świecie powtało wiele nowych religii, z czego największe to hinduizm i buddyzm, które powstały na terenie Indii, oraz zoroastryzm pochodzący z Persji. Korzenie religii abrahamowych sięgają judaizmu i datowane są na około 1800 rok p.n.e.

W Chinach do czasów obecnych dominowały trzy nurty myślenia: taoizm, legizm i konfucjanizm. Szkoła konfucjanizmu, która w późniejszych czasach uzyskała dominującą pozycję,

In the east, three schools of thought were to dominate Chinese thinking until the modern day. These were Taoism, Legalism and Confucianism. The Confucian tradition, which would attain dominance, looked for political morality not to the force of law but to the power and example of tradition.

In the west, the Greek philosophical tradition, represented by Plato and Aristotle, was diffused throughout Europe and the Middle East in the 4th century BCE by the conquests of Alexander of Macedon.

[edytuj] Major civilizations and regions

Zobacz więcej w osobnym artykule: Civilization.

By the last centuries BCE, the Mediterranean, the Ganges River and the Yellow River had become seats of empires which future rulers would seek to emulate. In India, the Mauryan Empire ruled most of southern Asia, while the Pandyas ruled southern India. In China, the Qin and Han dynasties extended their imperial governance through political unity, improved communications and Emperor Wu's establishment of state monopolies.

In the west, the ancient Greeks established a civilization that is considered by most historians to be the foundational culture of modern western civilization. Some centuries later, in the 3rd century BCE, the Romans began expanding their territory through conquest and colonisation. By the reign of Emperor Augustus (late 1st century BCE), Rome controlled all the lands surrounding the Mediterranean.

The great empires depended on military annexation of territory and on the formation of defended settlements to become agricultural centres. The relative peace that the empires brought, encouraged international trade, most notably the massive trade routes in the Mediterranean that had been developed by the time of the Hellenistic Age, and the Silk Road.

The empires faced common problems associated with maintaining huge armies and supporting a central bureaucracy. These costs fell most heavily on the peasantry, while land-owning magnates were increasingly able to evade centralised control and its costs. The pressure of barbarians on the frontiers hastened the process of internal dissolution. China's Han Empire fell into civil war in 220 CE, while its Roman counterpart became increasingly decentralised and divided about the same time.

Throughout the temperate zones of Eurasia, America and North Africa, empires continued to rise and fall.

The gradual break-up of the Roman Empire, spanning several centuries after the 2nd century CE, coincided with the spread of Christianity westward from the Middle East. The western Roman Empire fell under the domination of Germanic tribes in the 5th century, and these polities gradually developed into a number of warring states, all associated in one way or another with the Roman Catholic Church. The remaining part of the Roman Empire, in the eastern Mediterranean, would henceforth be the Byzantine Empire. Centuries later, a limited unity would be restored to western Europe through the establishment of the Holy Roman Empire, comprising a number of states in what is now Germany and Italy.

In China, dynasties would similarly rise and fall. After the fall of the Eastern Han Dynasty and the demise of the Three Kingdoms, Nomadic tribes from the north began to invade in the 4th century CE, eventually conquering areas of Northern China and setting up many small kingdoms. The Sui Dynasty reunified China in 581, and under the Tang Dynasty (618-907) China entered a second golden age. The Tang Dynasty also splintered, however, and after half a century of turmoil the Northern Song Dynasty reunified China in 982. Yet pressure from nomadic empires to the north became increasingly urgent. North China was lost to the Jurchen in 1141, and the Mongol Empire conquered all of China in 1279, as well as almost all of Eurasia's landmass, missing only central and western Europe and Japan.

In these times, northern India was ruled by the Guptas. In southern India, three prominent Dravidian kingdoms emerged: Cheras, Cholas and Pandyas. The ensuing stability contributed to heralding in the golden age of Hindu culture in the 4th and 5th centuries CE.

Machu Picchu, "the Lost City of the Incas," has become the most recognizable symbol of Inca civilization.

At this time also, in Central America, vast societies also began to be built, the most notable being the Maya and Aztecs of Mesoamerica. As the mother culture of the Olmecs gradually declined, the great Mayan city-states slowly rose in number and prominence, and Maya culture spread throughout Yucatán and surrounding areas. The later empire of the Aztecs was built on neighboring cultures and was influenced by conquered peoples such as the Toltecs.

In South America, the 14th and 15th centuries saw the rise of the Inca. The Inca Empire of Tawantinsuyu, with its capital at Cusco, spanned the entire Andes Mountain Range. The Inca were prosperous and advanced, known for an excellent road system and unrivaled masonry.

Islam, which began in 7th century Arabia, was also one of the most remarkable forces in world history, growing from a handful of adherents to become the foundation of a series of empires in the Middle East, North Africa, Central Asia, India and present-day Indonesia.

In northeastern Africa, Nubia and Ethiopia remained Christian enclaves while the rest of Africa north of the equator converted to Islam. With Islam came new technologies that, for the first time, allowed substantial trade to cross the Sahara. Taxes on this trade brought prosperity to North Africa, and the rise of a series of kingdoms in the Sahel.

This period in the history of the world was marked by slow but steady technological advances, with important developments such as the stirrup and moldboard plow arriving every few centuries. There were, however, in some regions, periods of rapid technological progress. Most important, perhaps, was the Mediterranean area during the Hellenistic period, when hundreds of technologies were invented. Such periods were followed by periods of technological decay, as during the Roman Empire's decline and fall and the ensuing early medieval period.

[edytuj] Rise of Europe

[edytuj] Background to European advance

Zobacz więcej w osobnym artykule: History of Europe.

The invention of the movable-type printing press in 1450s Germany was awarded #1 of the Top 100 Greatest Events of the Millennium by LIFE Magazine. By some estimates, less than 50 years after the first Bible was printed in 1455, more than nine million books were in print.

Nearly all the agricultural civilizations were heavily constrained by their environments. Productivity remained low, and climatic changes easily instigated boom and bust cycles that brought about civilizations' rise and fall. By about 1500, however, there was a qualitative change in world history. Technological advance and the wealth generated by trade gradually brought about a widening of possibilities.

Even before the 16th century, some civilizations had developed advanced societies. In ancient times, the Greeks and Romans had produced societies supported by a developed monetary economy, with financial markets and private-property rights. These institutions created the conditions for continuous capital accumulation, with increased productivity. By some estimates, the per-capita income of Roman Italy, one of the most advanced regions of the Roman Empire, was comparable to the per-capita incomes of the most advanced economies in the 18th century. (see [1]) The most developed regions of classical civilization were more urbanized than any other region of the world until early modern times. This civilization had, however, gradually declined and collapsed; historians still debate the causes.

China had developed an advanced monetary economy by 1,000 CE. China had a free peasantry who were no longer subsistence farmers, and could sell their produce and actively participate in the market. The agriculture was highly productive and China's society was highly urbanized. The country was technologically advanced as it enjoyed a monopoly in cast-iron production, piston bellows, suspension-bridge construction, printing and the compass. (see Joseph Needham). But, after earlier onslaughts by the Jurchens, in 1279 the remnants of the Sung empire were conquered by the Mongols.

Outwardly, Europe's Renaissance, beginning in the 14th century, consisted in the rediscovery of the classical world's scientific contributions, and in the economic and social rise of Europe. But the Renaissance also engendered a culture of inquisitiveness which ultimately led to Humanism, the Scientific Revolution, and finally the great transformation of the Industrial Revolution. The Scientific Revolution in the 17th century, however, had no immediate impact on technology; only in the second half of the 18th century did scientific advances begin to be applied to practical invention.

The advantages that Europe had developed by the mid-18th century were two: an entrepreneurial culture, and the wealth generated by the Atlantic trade (including the African slave trade). While some historians conclude that, in 1750, labour productivity in the most developed regions of China was still on a par with that of Europe's Atlantic economy (see Wolfgang Keller and Carol Shiue), other historians like Angus Maddison hold that the per-capita productivity of western Europe had by the late Middle Ages surpassed that of all other regions.^[2]

A number of explanations are proffered as to why, from the late Middle Ages on, Europe rose to surpass other civilizations, become the home of the Industrial Revolution, and dominate the world. Max Weber argued that it was due to a Protestant work ethic that encouraged Europeans to work harder and longer than others. Another socioeconomic explanation looks to demographics: Europe, with its celibate clergy, colonial emigration, high-mortality urban centers, continual warfare, and late age of marriage had far more restrained population growth, compared to Asian cultures. A relative shortage of labour meant that surpluses could be invested in labour-saving technological advances such as water-wheels and mills, spinners and looms, steam engines and shipping, rather than fueling population growth.

Many have also argued that Europe's institutions were superior, that property rights and free-market economics were stronger than elsewhere due to an ideal of freedom peculiar to Europe. In recent years, however, scholars such as Kenneth Pomeranz have challenged this view, although the revisionist approach to world history has also met with criticism for systematically "downplaying" European achievements.^[3]

Europe's geography may also have played an important role. The Middle East, India and China are all ringed by mountains but, once past these outer barriers, are relatively flat. By contrast, the Pyrenees, Alps, Apennines, Carpathians and other mountain ranges run through Europe, and the continent is also divided by several seas. This gave Europe some degree of protection from the peril of Central Asian invaders. Before the era of firearms, these nomads were militarily superior to the agricultural states on the periphery of the Eurasian continent and, if they broke out into the plains of northern India or the valleys of China, were all but unstoppable. These invasions were often devastating. The Golden Age of Islam was ended by the Mongol sack of Baghdad in 1258. India and China were subject to periodic invasions, and Russia spent a couple of centuries under the Tartar Yoke. Central and western Europe, logistically more distant from the Central Asian heartland, proved less vulnerable to these threats.

Geography also contributed to important geopolitical differences. For most of their histories, China, India and the Middle East were each unified under a single dominant power that expanded until it reached the surrounding mountains and deserts. In 1600 the Ottoman Empire controlled almost all the Middle East, the Ming Dynasty ruled China, and the Mughal Empire held sway over India. By contrast, Europe was almost always divided into a number of warring states. Pan-European empires, with the major exception of the Roman Empire, tended to collapse soon after they arose.

One source of Europe's success is often said to be the intense competition among rival European states. In other regions, stability was often a higher priority than growth. China's growth as a maritime power was halted by the Ming Dynasty's Hai jin ban on ocean-going commerce. In Europe, due to political disunity, a blanket ban of this kind would have been impossible; had any one state imposed it, that state would quickly have fallen behind its competitors.

Another doubtless important geographic factor in the rise of Europe was the Mediterranean Sea, which, for millennia, had functioned as a maritime superhighway fostering the exchange of goods, people, ideas and inventions.

By contrast to Europe, in tropical lands the still more ubiquitous diseases and parasites, sapping the strength and health of humans, and of their animals and crops, were socially-disorganizing factors that impeded progress.

[edytuj] Europe's mercantile dominance

Zobacz więcej w osobnym artykule: Age of Discovery.

In the fourteenth century, the Renaissance began in Europe. Some modern scholars have questioned whether this flowering of art and Humanism was a benefit to science, but the era did see an important fusion of Arab and European knowledge. One of the most important developments was the caravel, which combined the Arab lateen sail with European square rigging to create the first vessels that could safely sail the Atlantic Ocean. Along with important developments in navigation, this technology allowed Christopher Columbus in 1492 to journey across the Atlantic Ocean and bridge the gap between Africa-Eurasia and the Americas.

This had dramatic effects on both continents, in one of the most famous historic Outside Context Problems. The Europeans brought with them viral diseases that American natives had never encountered, and uncertain numbers of natives died in a series of devastating epidemics. The Europeans also had the technological advantage of horses, steel and guns that helped them overpower the Aztec and Incan empires as well as North American cultures.

Gold and resources from the Americas began to be stripped from the land and people and shipped to Europe, while at the same time large numbers of European colonists began to emigrate to the Americas. To meet the great demand for labour in the new colonies, the mass import of Africans as slaves began. Soon much of the Americas had a large racial underclass of slaves. In West Africa, a series of thriving states developed along the coast, becoming prosperous from the exploitation of suffering interior African peoples.

The Santa Maria at Anchor, painted ca. 1628 by Andries van Eertvelt, shows Christopher Columbus' famous carrack.

Europe's maritime expansion unsurprisingly — given that continent's geography — was largely the work of its Atlantic seaboard states: Portugal, Spain, England, France, the Netherlands. The Portuguese and Spanish Empires were at first the predominant conquerors and source of influence, but soon the more northern English, French and Dutch began to dominate the Atlantic. In a series of wars, fought in the 17th and 18th centuries, culminating with the Napoleonic Wars, Britain emerged as the first world power. It accumulated an empire that spanned the globe, controlling, at its peak, approximately one-quarter of the world's land surface, on which the "sun never set".

Meanwhile the voyages of Admiral Zheng He were halted by China's Ming Dynasty (1368-1644), established after the expulsion of the Mongols. A Chinese commercial revolution, sometimes described as "incipient capitalism," was also abortive. The Ming Dynasty would eventually fall to the Manchus, whose Qing Dynasty at first oversaw a period of calm and prosperity but would increasingly fall prey to Western encroachment.

Soon after the invasion of the Americas, Europeans had exerted their technological advantage as well over the peoples of Asia. In the early 19th century, Britain gained control of the Indian subcontinent, Egypt and the Malay Peninsula; the French took Indochina; while the Dutch occupied the Dutch East Indies. The British also took over several areas still populated by Neolithic peoples, including Australia, New Zealand and South Africa, and, as in the Americas, large numbers of British colonists began to emigrate there. In the late 19th century, the European powers divided the remaining areas of Africa.

This era in Europe saw the Age of Reason lead to the Scientific Revolution, which changed man's understanding of the world and made possible the Industrial Revolution, a major transformation of the world’s economies. The Industrial Revolution began in Britain and used new modes of production — the factory, mass production, and mechanisation — to manufacture a wide array of goods faster and for less labour than previously.

The Age of Reason also led to the beginnings of modern democracy in the late-18th century American and French Revolutions. Democracy would grow to have a profound effect on world events and on quality of life.

During the Industrial Revolution, the world economy was soon based on coal, as new methods of transport, such as railways and steamships, effectively shrank the world. Meanwhile, industrial pollution and environmental damage, present since the discovery of fire and the beginning of civilization, accelerated drastically.

[edytuj] Twentieth Century onward

The advent of nuclear weapons, first used against Japan in 1945, ended World War II and marked the beginning of the Cold War.

Zobacz więcej w osobnym artykule: The 20th century in review.

Following World War II the United Nations was founded, in the hope that it could allay conflicts among nations and prevent future wars. In 1991 the Soviet Union collapsed, leaving the United States in possession of the field as "the sole remaining superpower," termed by some a "hyperpower." (See "Pax Americana.")

The century had given rise to powerful secular ideologies. The first, after 1917 in the Soviet Union, was communism, which after 1945 spread to Central Europe, Yugoslavia, Bulgaria, Romania, Albania, North Vietnam and North Korea; in 1949, to China; and during the 1950s and '60s, elsewhere in the Third World. The 1920s and '30s saw militaristic fascist dictatorships gain control of Italy, Germany, Japan and Spain.

World War I, fought between The Allies (depicted in green), and the Central Powers (orange) led to the end of the German Empire, the Russian Empire, the Ottoman Empire, and Austria-Hungary.

These transformations were linked to wars of unparalleled scope and devastation. World War I destroyed many of Europe's old empires and monarchies, and weakened France and Britain. World War II ultimately saw most of the militaristic dictatorships in Europe destroyed and communism advance into Eastern and Central Europe and into Asia.

This led to the Cold War, a forty-year stand-off between the United States, the Soviet Union, and their respective allies. All of humanity and complex life forms were put at risk by the existence of nuclear weapons. The nuclear powers understood the risks, especially after the Cuban Missile Crisis in 1962 nearly precipitated nuclear war. Such war being viewed as impractical, proxy wars were instead waged, at the expense of non-nuclear-armed Third World countries. In response to threatened and actual wars, a popular, youth-driven counterculture of the 1960s emerged in some countries, questioning the cold-war values of some elders.

In 1991 the world witnessed the disintegration of the Soviet Union, with some of its former republics rejoining Russia in a Commonwealth of Independent States, while other republics as well as several former Soviet "satellites" reached out toward western Europe and the European Union.

The same century saw vast progress in technology, and a large increase in life expectancy and standard of living for the majority of humanity. As the world economy switched from one based on coal to one based on petroleum, new communications and transportation technologies continued to make the world more united. The technological developments of the century also contributed to problems with the environment, though urban pollution is lower today than in the days of coal.

The last exploration of the Moon — Apollo 17 (1972).

The latter half of the century saw the rise of the information age and globalization dramatically increase trade and cultural exchange. Space exploration reached throughout the solar system. The structure of DNA, the very template of life, was discovered, and the human genome was sequenced, promising to eventually change the face of human disease. The number of scientific papers published each year now far surpasses the total number published prior to 1900[2], and doubles approximately every 15 years.[3] Global literacy rates have continued to increase, and the percentage of the global society's labor pool needed to produce society's food has continued to decrease substantially (Kurzweil 1999).

The same period, however, raised prospects of an end to human history, precipitated by unmanaged global hazards: nuclear proliferation, the greenhouse effect and other forms of environmental degradation caused by the "fissile-fossil complex," international conflicts prompted by the dwindling of resources, fast-spreading epidemics such as HIV, and the passage of near-earth asteroids and comets.

The development of states had always taken impetus from hope of gain and fear of loss. The sense of national identity had always been forged in conflicts with outsiders who were perceived as a threat. As the 20th century closed, the world witnessed the rise of what some saw as a new superstate, the European Union. Tentative steps were also taken, at emulating the European Union, by states in Asia, Africa and South America. Meanwhile the growth, life and collapse of states, organized around various human populations and for the purpose of achieving various human goals, continued to be accompanied by wars, with concomitant loss of life, physical destruction, disease, famine and genocide.

As the 20th century closed and the 21st opened, an increasingly interdependent world faced common hazards that could be averted only by common effort. Some scientists referred to this as a shift to a Planetary Phase of Civilization. It more and more seemed that the world must either perish or survive as a whole. This was brought home on October 30, 2006, by the Stern Review, warning of the threat of global warming and rapid climate change. In the historic escalation of human perils, localized internecine and international conflicts began to be edged out, as a focus of dread, by common threats to all mankind — by mankind's global conflict with the natural environment.

The global threats posed by environmental degradation and by the exhaustion of material and energy resources were not the first "matergetic crisis" that the world had faced. One of many earlier ones had been triggered by Britain's deforestation to supply charcoal needed for the production of iron, and had led to the invention of coking by the Abraham Darbys, father and son, which helped spark the 18th-century Industrial Revolution. Similarly, as the 20th century yielded to the 21st, the world seemed again to be lodged at a historic bottleneck which might be opened up by new technological innovations — including research into fusion power (ITER), and greatly increased exploitation of solar-based renewable resources in the form of wind, tides, hydroelectric power and direct solar energy (e.g., photovoltaics).

[edytuj] Zobacz też

[edytuj] Tematy historyczne

• Technologiczna osobliwość
• Historiografia
• Synowie Noego
• Cradle of Humanity
• Potop (Biblia)
• Krytyka rozwoju

[edytuj] Historia wg okresu

• Prehistoria
• Historia starożytna
• Średniowiecze
• Historia współczesna
• XL wiek p.n.e.

[edytuj] Historia wg regionu

• Historia Afryki
• Historia Ameryk
  • Historia Ameryki Północnej
  • Historia Ameryki Południowej
• Historia Antarktyki
• Historia Australii
• Historia Eurazji
  • Historia Eurazji Zachodniej
    • Historia Europy
  • Historia Azji
    • Historia Azji Wschodniej
    • Historia Bliskiego Wschodu
    • Historia Azji Południowej
    • Historia Azji Południowowschodniej

[edytuj] Footnotes

[edytuj] Odwołania

• Autorzy Scientific American. The Biosphere. San Francisco : W.H. Freeman & Co., 1976. ISBN 0-7167-0945-7.
• Diamond, Jared. Guns, Germs, and Steel: the Fates of Human Societies.. Nowy Jork : W. W. Norton, 1996. ISBN 0-393-03891-2.
• Braudel, Fernand. The Mediterranean and the Mediterranean World in the Age of Philip II. Uniwersytet Kalifornijski w Berkeley, 1996. ISBN 0-520-20308-9.
• Braudel, Fernand. Capitalism and Material Life, 1400-1800. Nowy Jork : HarperCollins, 1973. ISBN 0-06-010454-6.
• Hodgson, Marshall. Rethinking World History: Essays on Europe, Islam, and World History. Cambridge : Uniwersytet Cambridge, 1993. ISBN 9780521438445.
• Pomeranz, Kenneth. The Great Divergence: China, Europe and the Making of the Modern World Economy. Princeton : Uniwersytet Princeton, 2000. ISBN 0691090106.
• Ponting, Clive. World History: a New Perspective. Londyn, 2000. ISBN 9780712665728.
• Wright, Ronald. A Short History of Progress. Toronto : House of Anansi Press, 2004. ISBN 0-88784-706-4.

[edytuj] Further reading

'Rise of the West'

• David S Landes, "Why Europe and the West? Why Not China?," Journal of Economic Perspectives, 20:2, 3, 2006.
• Ricardo Duchesne, "Asia First?", The Journal of the Historical Society, Vol. 6, Issue 1 (March 2006), pp.69-91 (PDF)
• William McNeill, The Rise of the West: A History of the Human Community, Chicago, University of Chicago Press, 1963.

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Universal Concise History of the World, 1832 Full text, free to read, American book on the history of the world with the intriguing perspective of 1832 America.
• WWW-VL: World History at European University Institute

Posłuchaj tego artykułu · (info)

Plik audio został utworzony na podstawie wersji z 2005-04-19 i nie obejmuje późniejszych edycji.

Więcej artykułów audio