Messerschmitt Bf 109

Z Wikipedii

Messerschmitt Bf 109
Dane podstawowe
Państwo	Niemcy
Wytwórnia	Messerschmitt
Typ	samolot myśliwski
Konstrukcja	dolnopłat o konstrukcji metalowej, kabina zakryta, podwozie chowane w locie
Załoga	1
Historia
Data oblotu	28 maja 1935
Lata produkcji	1936–1944
Dane techniczne
Napęd	patrz tabelka
Wymiary
Rozpiętość	9,87 m
Długość	8,55 m
Wysokość	2,45 m
Powierzchnia nośna	16,40 m²
Masa
Własna	2010 kg (Bf 109 E)
Startowa	2450 kg (Bf 109 E)
Osiągi
Prędkość max.	patrz tabelka
Pułap	patrz tabelka
Dane operacyjne
Uzbrojenie
patrz tabelka
Użytkownicy
Niemcy, Bułgaria, Chorwacja, Finlandia, Hiszpania, Japonia, Jugosławia, Rosja (ROA), Rumunia, Słowacja, Szwajcaria, Węgry, Włochy, Włoska Republika Socjalna po 1945 Czechosłowacja
Rzuty

Messerschmitt Bf 109, Me 109 – niemiecki samolot myśliwski, podstawowy myśliwiec Luftwaffe podczas II wojny światowej.

Spis treści 1 Historia konstrukcji 1.1 Prototypy 1.2 Bf 109 A Anton 1.3 Bf 109 B Berta 1.4 Bf 109 C Cäsar 1.5 Bf 109 D Dora 1.6 Bf 109 E Emil 1.7 Bf 109 F Friedrich 1.8 Bf 109 G Gustav 1.9 Bf 109 H Höhenjäger 1.10 Bf 109 K Kurfürst 1.11 Bf 109 Z Zwilling 2 Opis konstrukcji 2.1 Porównanie poszczególnych wersji 2.2 Zobacz też 2.3 Literatura 2.4 Linki zewnętrzne

[edytuj] Historia konstrukcji

Pierwowzorem myśliwskiego Bf 109 był samolot opracowywany dla Rumunii pod nazwą M37. Podczas dalszych prac samolot nazwano Bf 108 i pod tą nazwą był produkowany. Bf 108 Taifun był dwumiejscowym samolotem komunikacyjnym. Ministerstwo Lotnictwa Rzeszy (Reichluftfahrtministerium) w 1933 złożyło zamówienie na nowy samolot myśliwski. Do prac projektowych w których uczestniczyli Willy Messerschmitt, Robert Lusser, oraz Hubert, i Richard Bauerowie przystąpiono wiosną 1934 roku. Budowę pierwszego prototypu nowego samolotu oznaczonego V-1 (V jak versuch: doświadczalny, próbny) rozpoczęto jesienią 1934 roku. Próby w locie z zablokowanym podwoziem chowanym rozpoczęto w maju 1935 roku. Pierwszy prototyp napędzał jeszcze angielski silnik Rolls-RoyceKestrel V12 o mocy startowej 695 KM (511 kW) napędzający dwułopatowe, drewniane śmigło o stałym skoku. Do ogłoszonego w tym czasie konkursu na samolot myśliwski stanęły cztery największe niemieckie biura projektowe zakładów lotniczych: Arado, Focke-Wulf, Heinkel i Bayerische Flugzeugwerke. Do dalszego rozwoju zakwalifikowały się konstrukcje biur dwóch ostatnich zakładów: He 112 i Bf 109. W czasie prób porównawczych obu prototypów Bf 109 osiągnął większą o 22 kilometrów prędkość maksymalną, oraz większą prędkość wznoszenia. He 112 zyskał jednak bardzo pochlebne opinie pilotów chwalących wygodną kabinę o bardzo dobrej widoczności, dobre prowadzenie tego samolotu podczas kołowania, oraz lepszą zwrotność, i właściwości pilotażowe. Pierwotnie przetarg rozstrzygnięto więc na korzyść zespołu Heinkla, lecz intrygi, i przebiegłość Williego Messerschmitta przesądził o kontynuowaniu prac nad prototypem Bf 109. W późniejszym czasie zakłady Messerschmitt AG połączyły się z Bayerische Flugzeugwerke. Ogółem wyprodukowano ok. 33 000 Bf 109 różnych wersji.

[edytuj] Prototypy

Pierwszy prototyp, którego pierwszy lot odbył się 28 maja 1935 roku napędzany był silnikiem Rolls-Royce Kestrel V-12 o mocy startowej 695 KM (511 kW). Gaźnikowy silnik Junkers Jumo 210 A o mocy startowej 610 KM (449 kW) stał się jednostką napędową drugiego prototypu Bf 109 V-2 ukończonego w styczniu 1936 roku. Uzbrojenie (2 karabiny maszynowe) zamontowano dopiero na trzecim prototypie Bf 109 V-3 oblatanym w czerwcu 1936 roku. Także ten prototyp posłużył do prób z karabinem maszynowym, a następnie nkm 20 mm strzelającym przez wał silnika. Do wersji E nie usunięto trudności związanych z umieszczeniem km, lub nkm w wale śmigła, przede wszystkim nadmiernych drgań przenoszonych na silnik w trakcie strzelania, które mogły spowodać jego trwałe uszkodzenie. Pierwsze prototypy służyły także do poszukiwania najbardziej efektywnego, i skutecznego układu chłodzenia silnika. Pierwsza publiczna prezentacja nowego samolotu myśliwskiego miała miejsce podczas Igrzysk Olimpijskich w sierpniu 1936 roku. Do przelotu nad Berlinem, i wykonania akrobacji lotniczej użyto Bf 109 V-2.

[edytuj] Bf 109 A Anton

Prawdopodobnie nazwa zarezerwowana dla 10 pierwszych egzemplarzy serii próbnej. Jednak ze względu na wprowadzone liczne zmiany konstrukcyjne w prototypie V-2 z tego oznaczenia ostatecznie zrezygnowano.

[edytuj] Bf 109 B Berta

• Całkowita liczba zbudowanych samolotów wersji B: 395

Wersja przedprodukcyjna B-0 otrzymała silnik Junkers Jumo 210 A. Bf 109 w wersjach B-1 i B-2 miały gaźnikowe silniki Junkers Jumo D z dwustopniową sprężarką, i mocy startowej 720 KM (530 kW) napędzające dwułopatowe, drewniane śmigło (wersja B-1), lub dwułopatowe, metalowe śmigło (wersja B-2). W samolotach tych zastosowano też powiększoną chłodnicę glikolu, i przeniesiono chłodnicę oleju spod prawego skrzydła na lewe. Wersja ta testowana była w warunkach bojowych podczas wojny domowej w Hiszpanii w Legionie Condor. Pierwsze seryjne Bf 109 B opuściły zakłady produkcyjne w lutym 1937 roku.

Dane techniczno-taktyczne wersji Bf 109 B-2

• Masa
  • własna: 1505 kg
  • maksymalna startowa: 2150 kg
• Wymiary
  • rozpiętość: 9,87 m
  • długość: 8,55 m
  • wysokość: 2,45 m
  • powierzchnia nośna: 16,35 m²
• Napęd: 1 silnik rzędowy Junkers Jumo 210 Da o mocy startowej 720 KM (530 kW)
• Uzbrojenie: 2 karabiny maszynowego kal. 7,9 mm MG 17
• Amunicja: po 500 naboi na km w kadłubie,
• Osiągi:
  • prędkość
    • maksymalna: 460 km/h (dla masy startowej 1955 kg) na wysokości 3000 metrów
    • przelotowa: 350 km/h
    • wznoszenie: 10,8 m/s
  • pułap: 8200 m
  • zasięg: 690 km
• Załoga: 1

[edytuj] Bf 109 C Cäsar

• Całkowita liczba zbudowanych samolotów wersji C: 55

W wersji C montowano silnik Junkers Jumo 210 Ga z bezpośrednim wtryskiem paliwa do cylindrów o mocy startowej 700 KM (515 kW) napędzający dwułopatowe, metalowe śmigło. Zastosowanie słabszego silnika spowodowało, iż w tej wersji Bf 109 osiągał prędkość maksymalną 455 km/h. Wersje prototypowe miały stosunkowo słabe uzbrojenie dlatego w następnej wersji "C" (Caesar) sukcesywnie wzmacniano uzbrojenie. W wersji C-1 liczbę karabinów MG 17 zwiększono do 4, z których 2 były zamontowane w skrzydłach, a 2 w kadłubie. W wersji C-3 zamiast skrzydłowych karabinów zamontowano 2 nkm MG FF 20 mm. Oba te waranty uzbrojenia sprawdzone zostały wcześniej na V-8, i V-9. W sierpniu 1938 12 maszyn w wersji C-2 walczyło w Legionie Condor. W trakcie produkcji wersji C, 11 lipca 1938 zmieniono nazwę wytwórni. Samoloty Bf 109 czasem, ale zupełnie błędnie zaczęto nazywać w literaturze Me 109 lub Me Bf 109. Pierwsze seryjne Bf 109 C opuściły zakłady produkcyjne w kwietniu 1938 roku.

Dane techniczno-taktyczne wersji Bf 109 C-1

• Masa
  • własna: 1597 kg
  • maksymalna startowa: 2296 kg
• Wymiary
  • rozpiętość: 9,87 m
  • długość: 8,55 m
  • wysokość: 2,45 m
  • powierzchnia nośna: 16,35 m²
• Napęd: 1 silnik rzędowy Junkers Jumo 210 Ga o mocy startowej 700 KM (515 kW)
• Uzbrojenie: 4 karabiny maszynowe kal. 7,9 mm MG 17 (C-1), 2 nkm MG FF 20 mm w skrzydłach + 2 karabiny maszynowe kal. 7,9 mm MG 17 w kadłubie (C-3)
• Amunicja: po 500 naboi na km w kadłubie, po 420 naboi na km w skrzydle (C-1); po 60 naboi na nkm MG FF 20 mm w dwóch bębnach skrzydłowych (C-3)
• Osiągi
  • prędkość
    • maksymalna: 455 km/h (dla masy startowej 1997 kg) na wysokości 3500 metrów
    • przelotowa: 344 km/h
    • wznoszenie: 10,8 m/s
  • pułap: 8400 m
  • zasięg: 652 km
• Załoga: 1

[edytuj] Bf 109 D Dora

• Całkowita liczba zbudowanych samolotów wersji C: 650

W wersji D montowano silniki gaźnikowe Junkers Jumo 210 D o mocy startowej 720 KM (530 kW), i silniki Daimler-Benz DB 600 A z bezpośrednim wtryskiem paliwa o mocy startowej 975 KM (717 kW). Samoloty z tym ostatnim silnikiem posiadały dwie chłodnice glikolu umieszczone pod skrzydłami, oraz chłodnicę oleju montowaną w osłonie silnika. Na przełomie 1939 i 1940 roku została w jednostkach bojowych Luftwaffe niemal całkowicie zastąpiona przez wersję E-1, i E-3. W jednostkach szkolnych, i treningowych przetrwała do początków 1942 roku. We wrześniu 1939 podczas kampanii wrześniowej w Polsce użyto ok 100 samolotów Bf 109 w wersji D. Samoloty te stanowiły wyposażenie m.in.: I./JG 21, i I./ZG 2.

Dane techniczno-taktyczne wersji Bf 109 D

• Masa
  • własna: 1595 kg
  • maksymalna startowa: 2280/2420 kg
• Wymiary
  • rozpiętość: 9,87 m
  • długość: 8,55 m (z silnikiem Junkers Jumo 210 D)
  • długość: 8,70 m (z silnikiem Daimler-Benz DB 600 A)
  • wysokość: 2,45 m
  • powierzchnia nośna: 16,35 m²
• Napęd: 1 silnik rzędowy Junkers Jumo 210 D o mocy startowej 720 KM (530 kW)
• Uzbrojenie: 4 karabiny maszynowe kal. 7,9 mm MG 17 (D-1),
• Amunicja: po 500 naboi na km w kadłubie, po 420 naboi na km w skrzydle;
• Osiągi
  • prędkość
    • maksymalna: 465 km/h na wysokości 3000 metrów
    • przelotowa: 355 km/h
    • wznoszenie: ... m/s
  • pułap: 8100 m
  • zasięg: 652 km
• Załoga: 1

[edytuj] Bf 109 E Emil

Kolejną wersją bojową był najliczniej produkowany Bf 109E (Emil). Silnik użyty w tej wersji to Daimler-Benz 601A, wcześniej zamontowany, i przetestowany na V-10, i V-11. W późniejszym okresie montowano także Daimler-Benz 601N. Oba te silniki posiadały bezpośredni wtrysk paliwa, co pozwalało na utrzymanie obrotów silnika również podczas przeciążeń, i lotów odwróconych. Prędkość maksymalna wzrosła do 550 km/g na wysokości 4500 metrów (wersja E-1). Silnik o wiekszej mocy wymusił zabudowę w Bf 109 E większego zbiornika paliwa, oraz trójłopatowego, metalowego śmigła. Samoloty Bf 109E posiadały dwie chłodnice glikolu umieszczone pod skrzydłami, oraz chłodnicę oleju montowaną w osłonie silnika. Jednocześnie zwiększono ilość amunicji z 500 do 1000 naboi na km kadłubowy, oraz z 420 do 500 naboi na km skrzydłowy. Podstawowym uzbrojeniem Bf 109E były 4 karabiny MG 17 (wersja E-1), lub 2 karabiny MG 17 w kadłubie, i 2 nkm MG FF 20 mm w skrzydłach (wersja E-3). Opcjonalnie dodawano dodatkowy nkm MG FF 20 mm strzelający poprzez wał silnika z zapasem 20 sztuk naboi. Bf w wersji E-1, E-3 wprowadzany był sukcesywnie na wyposażenie jednostek bojowych Luftwaffe od maja 1939 roku. Ta wersja samolotu brała udział m.in. w powietrznych walkach Bitwy o Anglię w II poł. 1940, gdzie jego głównymi przeciwnikami były słynne angielskie: Supermarine Spitfire i Hawker Hurricane. W trakcie produkcji serii E-3 od połowy 1940 roku wprowadzono opancerzenie kabiny pilota, a ostatnie egzemplarze miały już zmienioną owiewkę kabiny (kanciasta i opancerzona), która stała się standardem od serii E-4. Najbardziej znanym pilotem latającym w tym czasie na Messerschmittcie był major Adolf Galland. Samoloty w wersji tropikalnej używane były także w ramach kampanii afrykańskiej.

Dane techniczno-taktyczne wersji Bf 109 E-1

• Masa
  • własna: 1975 kg
  • maksymalna startowa: 2440 kg
• Wymiary
  • rozpiętość: 9,87 m
  • długość: 8,75 m
  • wysokość: 2,50 m
  • powierzchnia nośna: 16,35 m²
• Napęd: 1 silnik rzędowy Daimler-Benz 601A o mocy startowej 1100 KM (809 kW)
• Uzbrojenie: 4 karabiny maszynowe kal. 7,9 mm MG 17 (E-1),
• Amunicja: po 1000 naboi na km w kadłubie, po 500 naboi na km w skrzydle;
• Osiągi:
  • prędkość
    • maksymalna: 550 km/h na wysokości 4000 metrów
    • przelotowa: 375 km/h
    • wznoszenie: ... m/s
  • pułap: 10500 m
  • zasięg: 660 km
• Załoga: 1

[edytuj] Bf 109 F Friedrich

Bf 109 F (Friedrich) to następca wersji E z tym samym silnikiem w wersji – produkowany od przełomu 1940/1941. Płatowiec zmienił jednak diametralnie wygląd zewnętrzny : stosowano nowy kołpak śmigła, zmieniono całkowicie przednią część kadłuba stosując bardziej zaokrągloną osłonę silnika oraz zmieniono kształt skrzydeł z prostokątnych na zaokrąglone. Prędkość maksymalna na pułapie 6000 m wynosiła 635 km/h. Uzbrojenie stanowiły dwa MG 17 i jedno działko MG 151.

[edytuj] Bf 109 G Gustav

Bf 109G (Gustaw) został wyposażony w nowy silnik DB 605, posiadał też kabinę ciśnieniową. Pierwsze egzemplarze opuściły taśmy produkcyjne pod koniec 1941 r. Uzbrojenie to dwa działka MG-131 i jedno MG-151.

[edytuj] Bf 109 H Höhenjäger

Wersja H-0 była przeróbką kilku egzemplarzy wersji F-4 a H-1 przeróbką G-5. W 1944 zostały użyte do testów z kabiną ciśnieniową.

[edytuj] Bf 109 K Kurfürst

Ostatnia seria produkowana od października 1944. Była rozwinięciem wersji G ze zmienionym uzbrojeniem, mocniejszym silnikiem i dodatkowo wyposażona w kabinę ciśnieniową. Zmieniono także kształt osłony silnika i kołpaka śmigła i zastosowano wyższe, drewniane, usterzenie pionowe. Wersja K-14 miała silnik Daimler-Benz DB 605 L z dwustopniową sprężarką, co pozwalało osiągać pułap 11 500 m oraz rozwijać prędkość do 727 km/h.

[edytuj] Bf 109 Z Zwilling

Wersja eksperymentalna, będąca połączeniem dwóch kadłubów Bf 109 F. Bf 109 Z typowany był na następcę dwusilnikowego Bf 110, w jego konstrukcji brali udział twórcy podwójnego He 111 Zwilling. Oba kadłuby miały zostać połączone nowym centropłatem zawierającym dwie wnęki podwozia, dwie chłodnice, zaczep bombowy oraz uzbrojenie strzeleckie. Pomiędzy kadłubami znajdował się wspólny statecznik. Kabinę pilota umiejscowiono w lewym kadłubie, prawy został zaślepiony i zawierał dodatkowy zbiornik paliwa. Uzbrojenie, na które składały się cztery działka MK 108 i jedno MK 103, oraz do 500 kg bomb dawało wersji Z ogromną siłę ognia. Bf 109 Z nie wszedł do produkcji seryjnej po decyzji władz niemieckich, które nakazały skupić uwagę konstruktorów na odrzutowym Me 262.

[edytuj] Opis konstrukcji

Bf 109 był samolotem bardzo trudnym do pilotażu w fazie startu, i ladowania. Po oderwaniu kółka ogonowego od nawierzchni lotniska w czasie startu, lub po dotknięciu podwoziem głównym podłoża w czasie lądowania skrzydło samolotu wykazywało natychmiastową, stałą tendencję do opadania. Także kołowanie po płycie lotniska odbywało się na oślep, gdyż osłona silnika zasłaniała pilotowi widok na wprost. Najlepsze właściwości pilotażowe, i manewrowe Bf 109 osiągał w zakresie prędkości 350-240 km/g, przewyższając pod tym względem nawet swojego najgroźniejszego konkurenta Supermarine Spitfire. Powyżej prędkośći 400 km/g w wersji B,C,D, oraz powyżej 485 km/g w wersji E wraz ze wzrostem prędkości opór sterów stopniowo zwiększał się, zmuszając pilota do użycia coraz większej siły przy zmianie kierunku, lub wysokości lotu. Tym samym reakcje samolotu następowały z wyraźnym opóźnieniem. Identyczna sytuacja następowała w czasie lotu nurkowego, gdzie w górnych zakresach prędkości użycie steru kierunku przez pilota było mocno problematyczne.

[edytuj] Porównanie poszczególnych wersji

Wersja	Silnik	Moc (KM)	Prędkość maksymalna (km/h)	Pułap (m)	Uzbrojenie
Bf 109 V1	Rolls-Royce Kestrel V	697	467	8 014	brak
Bf 109 V3	Junkers Jumo 210A	610	475	8 150	2 x 7,92 mm
Bf 109 B-1	Junkers Jumo 210 Da	635	460	8 200	3 x 7,92 mm
Bf 109 C-1	Junkers Jumo 210 Ga	700	455	8 400	4 x 7,92 mm
Bf 109 D-0	Daimler Benz DB 600 Aa	960	520	8 500	2 x 7,92 mm, 1 x 20 mm
Bf 109 D-1	Junkers Jumo 210 Da	610	465	8 100	4 x 7,92 mm
Bf 109 E-0	Daimler Benz DB 601 A-1	1050	550	10 500	4 x 7,92 mm
Bf 109 E-4	Daimler Benz DB 601 Aa	1175	560	10 900	2 x 7,92 mm, 2 x 20 mm
Bf 109 E-7	Daimler Benz DB 601 N	1200	578	11 000	2 x 7,92 mm, 2 x 20 mm
Bf 109 F-2	Daimler-Benz DB 601 N	1200	600	11 000	2 x 7,92 mm, 1 x 15 mm
Bf 109 G-1	Daimler-Benz DB 605 A	1250	650	11 500	2 x 7,92 mm, 1 x 20 mm
Bf 109 K-4	Daimler-Benz DB 605 DC	?	727	12 500	2 x 13 mm, 1 x 30 mm

[edytuj] Zobacz też

• Avia S-199
• lista wytwórni lotniczych
• Messerschmitt

[edytuj] Literatura

1. Messerschmit Bf 109 / Tomasz Kowalski. [T. 1]. - Warszawa : MON, Warszawa 1989. - 16 s. : il. ; - ISBN 83-11-077525-5

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Galeria zdjęć samolotu Messerschmitt Bf 109G-5
• Zdjęcia
• Bf 109 Hangar