Stan wojenny w Polsce 1981-1983

Z Wikipedii

Stan wojenny został wprowadzony 13 grudnia 1981 r. na terenie całej Polski niejednogłośnie przyjętą^[1] uchwałą Rady Państwa z dnia 12 grudnia 1981 r.^[2], podjętą na polecenie Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego (pozakonstytucyjnego tymczasowego organu władzy, faktycznie nadrzędnego wobec konstytucyjnych władz państwowych^[3]). Został zawieszony 31 grudnia 1982 r.^[4], a zniesiono go 22 lipca 1983 r.^[5]

Spis treści 1 Przyczyny wprowadzenia stanu wojennego 2 Aspekt prawny[17] 2.1 Podstawa prawna wprowadzenia stanu wojennego 2.2 Reżim prawny stanu wojennego 3 Wprowadzenie stanu wojennego 4 Opór społeczeństwa 5 Represje 6 Kontrowersje wokół wprowadzenia stanu wojennego 6.1 Opinie historyków 6.2 Argumenty za wprowadzeniem stanu wojennego 6.3 Argumenty przeciw wprowadzeniu stanu wojennego 7 Kalendarium 8 Akty prawne dotyczące stanu wojennego 9 Przypisy 10 Linki zewnętrzne

[edytuj] Przyczyny wprowadzenia stanu wojennego

Oficjalnym powodem ogłoszenia stanu wojennego była pogarszająca się sytuacja gospodarcza kraju, której przejawami były m.in. brak zaopatrzenia w sklepach (także żywności) i reglamentacja (od kwietnia do października 1981 ponownie objęto systemem tzw. kartek żywnościowych wiele istotnych towarów np. mięso, masło, tłuszcze, mąka, ryż, mleko dla niemowląt itd.), oraz zagrożenie bezpieczeństwa energetycznego w kraju wobec zbliżającej się zimy. Rzeczywistymi powodami były obawy reżimu komunistycznego przed utratą władzy, związane z utratą kontroli nad niezależnym ruchem związkowym, w szczególności Niezależnym Samorządnym Związkiem Zawodowym "Solidarność", oraz walki różnych stronnictw w PZPR nie mogących dojść do porozumienia w kwestii formy i zakresu reform ustroju polityczno-gospodarczego PRL. Istotny był gwałtowny spadek poparcia społecznego dla polityki komunistów, według badań OBOP już w czerwcu 1981 zaufanie do rządu deklarowało 24 % respondentów, działania KC PZPR aprobowało jedynie 6 % respondentów, a działania NSZZ "Solidarność" pozytywnie oceniało aż 62 % Polaków.^[6]

Za najważniejszy argument uznano groźbę interwencji zbrojnej przez pozostałe państwa Układu Warszawskiego. Jednak 13 grudnia 1981, w dniu wprowadzenia stanu wojennego, nie zanotowano żadnych ruchów wojsk radzieckich ani zwiększonej komunikacji radiowej w ramach Układu Warszawskiego^[7] - o godz 4:20 rano Departament Stanu USA wydał komunikat w którym stwierdził iż "nie zasygnalizowano żadnego ruchu wojsk radzieckich"^[8][9][10]. Jeszcze 10 grudnia w Moskwie^[11], podczas narady Biura Politycznego KC KPZR, władze ZSRR stwierdziły iż interwencja w Polsce jest brana pod uwagę jako ostateczność, tylko na wypadek gdyby polskie siły bezpieczeństwa, wojsko i PZPR nie mogły sobie dać rady z sytuacją, przy czym obawiano się także antyradzieckiego przewrotu w polskiej armii. W czasie debaty zdecydowany sprzeciw odnośnie interwencji ZSRR w Polsce wyraził radziecki polityk Jurij Andropow, jeden z członków Biura Politycznego KC KPZR:

" (...) Nie możemy ryzykować. Nie zamierzamy wprowadzać wojsk do Polski. ^[12] Jest to słuszne stanowisko i musimy się go trzymać do końca. Nie wiem, jak rozwinie się sprawa z Polską, ale jeśli nawet Polska będzie pod władzą “Solidarności”, to będzie to tylko tyle. A jeśli na Związek Radziecki rzucą się kraje kapitalistyczne, a oni już mają odpowiednie uzgodnienia o różnego rodzaju sankcjach ekonomicznych i politycznych, to dla nas będzie to bardzo ciężkie. Powinniśmy przejawiać troskę o nasz kraj, o umacnianie Związku Radzieckiego. To jest nasza główna linia" ^[13][14]

ZSRR naciskał już od połowy 1980 na rozwiązanie sytuacji wyłącznie "siłami krajowymi" (polska armia i siły bezpieczeństwa), mając świadomość kosztów politycznych ewentualnej interwencji oraz materialnych - uwikłany był bowiem w tym czasie w inną, kosztowną interwencję w Afganistanie. Radziecki KC KPZR był przekonany iż interwencja wojskowa w Polsce tuż po inwazji na Afganistan zaprzepaści na lata perspektywę odprężenia i ograniczenia światowego wyścigu zbrojeń^[15], a radzieckie siły okupacyjne staną w obliczu poważnych trudności po ewentualnej interwencji, napotykając na opór podziemia w kraju - jedynym rozwiązaniem, zdaniem Moskwy, było zorganizowanie wojskowego zamachu stanu przy pomocy polskich sił zbrojnych^[16].

Władze komunistyczne wskazywały swoich nowych przeciwników politycznych jako przyczynę powstałej sytuacji, wykorzystując do tego praktycznie monopolistyczną pozycję w należących do państwa środkach masowego przekazu (radio, telewizja, gazety) - brutalna propaganda rządowa, którą kierował ówczesny rzecznik rządu Jerzy Urban, demonizowała NSZZ "Solidarność", dążąc do zdyskredytowania go w oczach społeczeństwa. Mass media dopuszczały się fałszerstw i przeinaczeń, niejednokrotnie operując szowinistycznymi sloganami. Z drugiej strony opozycja, dysponująca o wiele mniejszymi środkami wpływu, upowszechniała chwytliwe schematy, zarzucając rządowi np. "nową okupację" czy też "wojnę z narodem". Stan wojenny wprowadzono w 16 miesięcy po strajkach w 1980, które doprowadziły do powstania "Solidarności" i odwilży politycznej w Polsce.

[edytuj] Aspekt prawny^[17]

[edytuj] Podstawa prawna wprowadzenia stanu wojennego

Podstawą prawną do wprowadzenia stanu wojennego był art. 33 ust. 2 Konstytucji PRL, który stanowił:

Rada Państwa może wprowadzić stan wojenny na części lub na całym terytorium Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, jeżeli wymaga tego wzgląd na obronność lub bezpieczeństwo państwa. Z tych samych powodów Rada Państwa może ogłosić częściową lub powszechną mobilizację.

Rada Państwa była jedynym organem uprawnionym do podejmowania decyzji o wprowadzeniu stanu wojennego, a ówczesna ustawa zasadnicza nie przewidywała żadnych ograniczeń czasowych co do podjęcia przez nią takiej decyzji (inaczej niż w przypadku wprowadzenia stanu wojny: wówczas mogła to uczynić - zgodnie z art. 33 ust. 1 in fine Konstytucji - tylko między sesjami Sejmu).

[edytuj] Reżim prawny stanu wojennego

Przy podejmowaniu decyzji o wprowadzeniu stanu wojennego powstał problem luki w prawie: pod rządami Konstytucji z 1952 r. nie uregulowano żadnym aktem rangi ustawowej materii dotyczącej funkcjonowania władz państwa oraz aparatu administracyjnego, gospodarki narodowej, a także praw i obowiązków obywateli w czasie obowiązywania stanu wojennego. Ustawa z dnia 23 czerwca 1939 r. o stanie wojennym (Dz.U. Nr 57, poz. 366) została "milcząco derogowana" po II wojnie światowej^[18], a ponadto nie pasowała do ówczesnego modelu ustrojowego państwa^[19].

Rada Państwa na podstawie art. 30 pkt 5 Konstytucji była upoważniona do wydawania dekretów z mocą ustawy. Art. 31 ust. 1 Konstytucji ograniczał to prawo do okresów między sesjami Sejmu. W grudniu 1981 r. trwała sesja Sejmu, jednak zdecydowano się na wydanie - "w związku z art. 33 ust. 2 Konstytucji", jak określono w jego arendze - Dekretu o stanie wojennym (Dz.U. z 1981 r. Nr 29, poz. 154) oraz Dekretu o postępowaniach szczególnych w sprawach o przestępstwa i wykroczenia w czasie obowiązywania stanu wojennego (Dz.U. z 1981 r. Nr 29, poz. 156) i Dekretu o przekazaniu do właściwości sądów wojskowych spraw o niektóre przestępstwa oraz o zmianie ustroju sądów wojskowych i wojskowych jednostek organizacyjnych Prokuratury Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w czasie obowiązywania stanu wojennego (Dz.U. z 1981 r. Nr 29, poz. 157). Z jurydycznego punku widzenia doszło przy wydaniu tych dekretów do naruszenia przepisów konstytucyjnych^[20].

6 stycznia 1982 r. Rada Państwa przekazała do zatwierdzenia Sejmowi dekrety dotyczące stanu wojennego^[21].

25 stycznia 1982 r. Sejm, "mając na względzie, że dla efektywnego przywracania pokoju społecznego i odbudowy życia gospodarczego kraju było niezbędne podjęcie nadzwyczajnych środków prawnych nie przewidzianych w dotychczasowych ustawach", uchwalił Ustawę o szczególnej regulacji prawnej w okresie stanu wojennego (Dz.U. z 1982 r. Nr 3, poz. 18), którą zatwierdził z mocą od 12 grudnia 1981 r. powyższe dekrety.

Zdaniem Andrzeja Gwiżdża^[22], Romualda Kraczkowskiego^[23], Jerzego Stembrowicza^[24], czy Zbigniewa Witkowskiego^[25] ustawa sejmowa konwalidowała nieprawidłowości, jakie wystąpiły przy wydaniu dekretów dotyczących stanu wojennego. Odmienne stanowisko zajmuje Lech Gardocki^[26], którego zdaniem "Sejm mógł tylko zatwierdzić dekrety wydane między [jego] sesjami".

[edytuj] Wprowadzenie stanu wojennego

13 grudnia o godzinie 1:00 w nocy oddziały ZOMO rozpoczęły ogólnokrajową akcję aresztowań działaczy opozycyjnych. W dniu wprowadzenia stanu wojennego w działaniach na terytorium kraju wzięło udział ok. 70 000 żołnierzy Wojska Polskiego, 30 000 funkcjonariuszy MSW oraz bezpośrednio na ulicach miast 1750 czołgów i 1400 pojazdów opancerzonych, 500 wozów bojowych piechoty, 9 000 samochodów^[27] oraz kilka eskadr helikopterów i samoloty transportowe. 25% wszystkich sił skoncentrowano w Warszawie i okolicach.

MON powołało dziesiątki tysięcy rezerwistów i wydało rozporządzenie o nakazie zdeponowania broni i amunicji, jednocześnie zakazano zmiany miejsca pobytu. Zmilitaryzowano wiele instytucji (skierowano do nich 8 000 komisarzy wojskowych, w tym 400 do resortów i instytucji centralnych), część strategicznych sektorów gospodarki, takich jak komunikacja, telekomunikacja, energetyka, górnictwo i porty morskie oraz 129 najważniejszych fabryk. Wyłączono komunikację telefoniczną (co spowodowało liczne przypadki śmierci osób których nie można było przewieźć do szpitali karetkami pogotowia), wprowadzono cenzurę korespondencji oraz godzinę milicyjną (od 22:00 do 6:00). Wstrzymano wydawanie prasy (poza dwoma gazetami rządowymi), zamknięto granice państwa i lotniska cywilne.

Polską Służbę Bezpieczeństwa w działaniach przeciwko opozycji demokratycznej wsparł aktywnie wschodnioniemiecki wywiad STASI - Grupę Operacyjną STASI założono w Warszawie już w połowie 1980, po fali masowych strajków na terenie całego kraju. Działania STASI i SB wspierała i koordynowała radziecka KGB, która już od połowy lat 70. działała w krajach Bloku Wschodniego w ramach kontroli i neutralizowania organizacji opozycyjnych^[28].

[edytuj] Opór społeczeństwa

Sprzeciw wobec wprowadzenia stanu wojennego przybierał różne formy. Większość aktorów i twórców początkowo zbojkotowała zaistniałą sytuację odmawiając występów w mediach państwowych, później jednak sprzeciw złagodniał. Przyczynił się do tego fakt weryfikacji dziennikarzy, w wyniku której zostało zwolnionych z pracy co najmniej 800^[29] z nich.

Zwykli obywatele przeciwni polityce gen. Wojciecha Jaruzelskiego, zaczęli nosić na ubraniu oporniki jako symbol protestu lub z premedytacją spóźniali się do pracy, aby zamanifestować swoje poglądy polityczne (symbolem nowego stylu pracy został ślimak i żółw). Na budynkach, zwłaszcza w trudno dostępnych miejscach, zaczęło się pojawiać coraz więcej antyrządowych napisów, na przykład takich jak ; "WRON won za Don", "Zima wasza wiosna nasza", "Wrona orła nie pokona" czy też C[iąg] D[alszy] N[astąpi]. Zamazywały je specjalnie zorganizowane ekipy, często zastępując te hasła innymi np. "KOR = Żydzi" czy "S = $"^[30].

Symbolem oporu stał się oznaczający zwycięstwo znak V (victoria), a popularność zyskał zając, którego podniesione uszy tworzyły ten znak. Rozwijał się także podziemny ruch filatelistyczny, ze sprzedaży znaczków tzw. "poczty Solidarności" finansowano część działalności opozycji. Dochodziło także do przemianowywania nazw ulic, w Nowej Hucie zmieniono nazwę Alei Róż na Zomostrasse, oraz udoskonalania metod walki z oddziałami ZOMO, np. pojemniki z lakierem utrudniającym widoczność w pojazdach sił bezpieczeństwa, kolczatki lub noszenie kominiarek ograniczających działanie gazu łzawiącego.

[edytuj] Represje

W ciągu pierwszego tygodnia trwania stanu wojennego w więzieniach i ośrodkach internowania znalazło się ok. 5 000 osób. Ogółem, w okresie trwania stanu wojennego, zostało internowanych ok. 10 000 osób w 49 ośrodkach internowania na terenie całego kraju. Byli to głównie przywódcy NSZZ "Solidarność", doradcy związku i związani z nim intelektualiści (m.in. na fali aresztowań zamknięto trwający w Warszawie Kongres Kultury Polskiej) oraz działacze opozycji demokratycznej. Dalszym 4 000 osób, głównie przywódcom i uczestnikom strajków i protestów, już 24 grudnia 1981 przedstawiono zarzuty prokuratorskie i osądzono, zwykle na kary więzienia. 28 grudnia, po stłumieniu ostatnich strajków w kopalni "Piast", z pracy w tym zakładzie wyrzucono 2 000 robotników - masowe zwolnienia załóg w strajkujących zakładach stosowano w skali całego kraju, z większą lub mniejszą intensywnością. 31 sierpnia 1982, podczas protestów w drugą rocznicę porozumień sierpniowych, w 34 województwach zatrzymano ponad 5 000 ludzi - 3 000 stanęło pod różnymi zarzutami przed kolegiami do spraw wykroczeń a 126 osobom wytoczono procesy sądowe. W wyniku akcji weryfikacyjnej środowisk dziennikarskich z zajmowanych stanowisk zwolniono 800 osób.

Karano także organizacje zrzeszające twórców i artystów, które nie chciały się podporządkować. 20 marca 1982 zlikwidowano Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich, w 1983 rozwiązano Związek Polskich Artystów Plastyków, Związek Literatów Polskich, oraz zarząd Polskiego PEN Clubu. Represje wobec intelektualistów, brak perspektyw materialnych i wolności politycznej, spowodowały w następnych latach emigrację tysięcy naukowców, lekarzy, inżynierów. Po 1981 dodatkowo nasilał się trend emigracji ludzi młodych, przed 35 rokiem życia - do 1986 za granicą pozostawało kilkaset tysięcy osób nie wierzących w możliwości ewolucji ustroju komunistycznego i nie widzących dla siebie większych perspektyw w kraju.

W samym PZPR doszło do zwolnień i likwidacji części terenowych struktur partyjnych. Do 20 grudnia funkcję straciło 500 członków partii, a kilkadziesiąt organizacji partyjnych zlikwidowano. Aresztowano także, głównie dla efektu propagandowego, znanych działaczy komunistycznych, m.in. Edwarda Gierka, Piotra Jaroszewicza oraz Edwarda Babiucha, kojarzonych z poprzednimi ekipami rządzącymi.

W 2006 Instytut Pamięci Narodowej oszacował liczbę ofiar śmiertelnych stanu wojennego (w okresie od 13 grudnia 1981 do 22 lipca 1983), które poniosły śmierć (głównie śmiertelne postrzały i pobicia) podczas strajków i manifestacji na 56 osób. Całkowita liczba ofiar stanu wojennego w latach 1981-1989 wynosi nie mniej niż 91 osób, co ustaliła badająca zbrodnie stanu wojennego Nadzwyczajna Komisja Sejmowa^[31] w latach 1989-1991. Jest możliwe, że całkowita liczba ofiar śmiertelnych sięga ponad 100 osób^{[32] [33]} (nie wyjaśniono ok. 90. przypadków tajemniczych morderstw politycznych dokonanych przed i po 1989^[34]). Listy ofiar i przyczyny ich śmierci próbował ustalać także Komitet Helsiński, ogłaszając w 1989 raport zawierający listę nazwisk represjonowanych i ofiar śmiertelnych stanu wojennego.

[edytuj] Kontrowersje wokół wprowadzenia stanu wojennego

Wprowadzenie stanu wojennego można ocenić jednoznacznie – i negatywnie – między innymi dzięki materiałom opublikowanym w 1995 r. przez Władimira Bukowskiego. Z protokołów posiedzeń KC KPZR z tamtego okresu wynika bowiem, że generał Wojciech Jaruzelski nie tylko wiedział, że Polsce nie grozi interwencja Armii Czerwonej, ale, co więcej, że sam o nią wielokrotnie prosił i spotykał się z odmową. Ustalono zatem, że Związek Radziecki będzie udawał, że jest na taką interwencję gotów, jednak generał Jaruzelski ma sobie poradzić własnymi siłami.

Pomimo tego, poglądy Polaków co do wprowadzenia stanu wojennego są podzielone.

[edytuj] Opinie historyków

Norman Davies nazwał wprowadzenie polskiego stanu wojennego z 1981 przez gen. Wojciecha Jaruzelskiego "najdoskonalszym zamachem wojskowym w historii nowożytnej Europy"^[35]. Zdaniem Andrzeja Ajnenkiela stan wojenny był sui generis wojskowym zamachem stanu^[36]. W opinii Wojciecha Roszkowskiego "pod względem prawnym stan wojenny był zamachem stanu"^[37]. Andrzej Friszke stwierdza, iż fakt wydania decyzji o wprowadzeniu stanu wojennego przez Radę Państwa, w trakcie trwającej sesji Sejmu było "złamaniem prawa"^[38], oraz że w istocie "chodziło o faktyczny zamach stanu"^[39].

[edytuj] Argumenty za wprowadzeniem stanu wojennego

Według sondaży wykonywanych prawie co roku od 1991 roku, większa część społeczeństwa popiera decyzję o wprowadzeniu stanu wojennego. Wcześniejsze wydarzenia na Węgrzech w 1956 i w Czechosłowacji w 1968 (protesty opozycji krwawo stłumione interwencją wojsk Układu Warszawskiego), zaistniałe w innych warunkach geopolitycznych, utwierdzają jednak w przekonaniu zwolenników wprowadzenia stanu wojennego, że wkroczenie oddziałów armii państw sąsiednich było możliwe.

Gen. Wojciech Jaruzelski utrzymuje, że jeśli stan wojenny nie zostałby wprowadzony, prawdopodobnie wojska radzieckie wkroczyłyby do Polski. Na poparcie tej tezy są przytaczane następujące argumenty:

• Doktryna Breżniewa w 1981 nadal obowiązywała, a za jej bezwzględne egzekwowanie odpowiedzialna była między innymi Armia Radziecka, która na początku lat 80. nadal była doskonale wyposażona i wyszkolona, interwencja w Afganistanie jedynie w nieznacznym stopniu obniżało zdolność bojową Armii Radzieckiej, gdyż operację tą prowadzono siłą dalekowschodnich okręgów wojskowych. Także inne Armie Państw Układu Warszawskiego: CzAL i NAL NRD były gotowe do wkroczenia na teren Polski, gdzie już stacjonowały znaczne zgrupowania Armii Radzieckiej.
• ostrzeżenia władz Stanów Zjednoczonych w stosunku do ZSRR, że wkroczenie Armii Radzieckiej do Polski spowoduje poważne kłopoty
• naciski władz radzieckich na polskie w postaci prezentowania map z planami wkroczenia wojsk do Polski, co, jak wiemy dzisiaj i co wiedział wówczas gen. Jaruzelski, nie nastąpiłoby.

[edytuj] Argumenty przeciw wprowadzeniu stanu wojennego

Przeciwnicy decyzji Rady Państwa za argument podają zamach na wolności obywatelskie: internowanie działaczy opozycyjnych, kontrola rozmów telefonicznych, obecność wojska na ulicach miast, ograniczenie prawa do swobody poruszania (przepustki zezwalające na opuszczenie miasta czy godzina milicyjna). Wymieniane są także inne czynniki które wskazują iż wprowadzenie stanu wojennego w Polsce było nieuzasadnione :

• Zdaniem przeciwników generała Jaruzelskiego istnieją poważne dowody na to, że nie było realnej groźby interwencji wojsk Układu Warszawskiego, a generał wprowadził stan wojenny w celu utrzymania u władzy PZPR. 8 i 9 grudnia 1981 r. (na bocznicy kolejowej w Brześciu) gen. Jaruzelski spotkał się z marszałkiem Kulikowem i wicepremierem ZSRR Bajbakowem, od których zażądał wsparcia militarnego. Na temat tych żądań debatowano 10 grudnia na posiedzeniu Biura Politycznego KC KPZR. Rosjanie odrzucili żądania Jaruzelskiego w wyraźny sposób sugerując mu by sam rozprawił się z opozycją.
• Wprowadzenie stanu wojennego był niezgodne z peerelowskim prawem.
• Radziecka interwencja w Afganistanie rozpoczęta 25 grudnia 1979 roku, zwiększyła zimnowojenne napięcie zaprzepaszczając plany ograniczenia wyścigu zbrojeń - w połowie 1980 Kongres Stanów Zjednoczonych nie ratyfikował porozumienia w sprawie ograniczenia zbrojeń strategicznych (SALT II) w reakcji na inwazję ZSRR na Afganistan. Istniały uzasadnione obawy iż wprowadzenie stanu wojennego w Polsce spowoduje podobną reakcję USA i sił NATO w Europie, które uznają ten akt za prowokację, pretekst do występowania w negocjacjach rozbrojeniowych z ZSRR z pozycji siły i zwiększenia ilości rakiet balistycznych średniego zasięgu rozlokowanych w bazach europejskich - tym samym eskalując i tak już napiętą sytuację. W istocie, rząd USA uznał iż wprowadzenie stanu wojennego przeczy radzieckim zapewnieniom o chęci kontynuowania tzw. polityki odprężenia w stosunkach ZSRR - USA i postanowił przyspieszyć proces rozmieszczania w Europie nowej generacji rakiet Pershing II i Cruise, a 23 marca 1983 prezydent Ronald Reagan oficjalnie ogłosił plany wprowadzenia systemu laserowej obrony przeciwrakietowej (ang. Strategic Defense Initiative - Inicjatywa Obrony Strategicznej), potocznie zwanego programem "gwiezdnych wojen". Był to kolejny element który wydatnie przyczynił się do upadku ZSRR, który nie mogąc dorównać technologicznie wymogom współczesnego pola walki, głównie w wyniku zapóźnień w dziedzinie informatyki i problemów ekonomicznych (wojna w Afganistanie pochłonęła równowartość ponad 100 mld dolarów amerykańskich), ostatecznie przegrał zimnowojenną rywalizację. Paradoksalnie, wprowadzenie stanu wojennego, mimo iż w założeniach miało uchronić PRL przed rozpadem (przynajmniej w istniejącym w owym czasie kształcie społeczno-gospodarczym i politycznym), przyczyniło się ostatecznie do upadku komunizmu światowego i ZSRR.

[edytuj] Kalendarium

Jednorazowa przepustka zezwalająca na wyjazd na święta do innego miasta

Ocenzurowany telegram z okresu stanu wojennego

• 13 grudnia 1981 (niedziela)
  • wprowadzenie stanu wojennego uchwałą Rady Państwa pomimo tego, że uchwała nie była jeszcze opublikowana
  • powołanie do życia (niezgodnie z Konstytucją) Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego (WRON), władzę w PRL przejmuje wojsko
  • internowano większość członków Komisji Krajowej Solidarności, władze utworzyły sieć obozów dla internowanych, wydano 10 132 decyzji o internowaniu w stosunku do 9 736 osób.
  • zawieszono naukę w szkołach i na uczelniach
  • przerwano łączność telefoniczną
  • wprowadzono godzinę milicyjną
  • prymas Józef Glemp w kazaniu potępia stan wojenny i apeluje o spokój
• 14 grudnia 1981 (poniedziałek) - pierwszy dzień roboczy stanu wojennego. Solidarność w odpowiedzi na wprowadzenie stanu wojennego zaczyna organizować strajki. Jako pierwszy w kraju akcje protestacyjną rozpoczyna Zakład Zespołów elektronicznych "UNITRA-UNITECH" w Białogardzie. Wojsko otacza Stocznię Gdańską
• 15 grudnia 1981 - pacyfikacja kopalni "Manifest Lipcowy"
• 16 grudnia 1981 - pacyfikacja kopalni Wujek przez ZOMO i wojsko, 9 zastrzelonych i 21 rannych górników
• 17 grudnia 1981 - ZOMO rozbija manifestacje w Gdańsku i w Krakowie. W Gdańsku ginie jedna osoba a dwie inne zostają ranne.
• 20 grudnia 1981 - koniec strajku w Porcie Gdańskim
• 21 grudnia 1981 - Ambasador PRL w Stanach Zjednoczonych Romuald Spasowski prosi o azyl polityczny. Sąd wojskowy w PRL zaocznie skazuje go potem na karę śmierci.
• 23 grudnia 1981 - pacyfikacja Huty Katowice. Stany Zjednoczone wprowadzają sankcje gospodarcze przeciwko PRL.
• 28 grudnia 1981 - pacyfikacja kopalni Piast, koniec ostatniego strajku okupacyjnego. Ambasador PRL w Japonii Zdzisław Rurarz prosi o azyl polityczny w Stanach Zjednoczonych. Zostanie on zaocznie skazany na karę śmierci przez sąd wojskowy. Wycofanie z dystrybucji na 9 lat filmu Ryszarda Bugajskiego, Przesłuchanie - opisującego realia czasów polskiego stalinizmu
• 4 stycznia 1982 - wznowienie zajęć w szkołach
• 6 stycznia 1982 - władze rozwiązują Niezależne Zrzeszenie Studentów
• 25 stycznia 1982- na posiedzeniu Sejmu PRL VIII kadencji uchwalono - przy jednym głosie sprzeciwu (poseł Romuald Bukowski z Gdańska) - ustawę o szczególnej regulacji prawnej w okresie stanu wojennego, tym samym dekret o stanie wojennym został zatwierdzony
• 1 lutego 1982 - podwyżka cen
• 5 lutego 1982 - rozpoczynają się, najpierw w Świdniku, potem w innych miastach, manifestacje spacerowe - masowe wychodzenie na spacery w czasie trwania dziennika telewizyjnego o 19:30
• 8 lutego 1982 - wznowienie zajęć na wyższych uczelniach
• 11 lutego 1982 - celem zwalczenia manifestacji spacerowych w Świdniku wprowadza się godzinę milicyjną od 19:30
• 23 lutego 1982 - śmierć Zdzisława Karosa
• 27 lutego 1982 - wycofanie przez producenta (Film Polski) z konkursu o nagrodę Oscara filmu Człowiek z żelaza, Andrzeja Wajdy
• 17 marca 1982 - w Katowicach powstaje Biskupi Komitet Pomocy Uwięzionym i Internowanym
• 12 kwietnia 1982 - w Warszawie rozpoczyna nadawanie Radio Solidarność, kierowane przez Zbigniewa Romaszewskiego
• 22 kwietnia 1982 - powstaje Tymczasowa Komisja Koordynacyjna Solidarności
• 3 maja 1982 - demonstracje antyrządowe w Warszawie, Gdańsku oraz Krakowie i pięciu innych miastach Polski. Liczba demonstrantów w samej Warszawie przekracza 20 000 ludzi, w wyniku interwencji milicji obrażeń ciała doznaje 71 osób
• 20 lipca 1982 - z inicjatywy PZPR powstaje organizacja PRON
• 13 sierpnia 1982 - umiera Adam Ważyk
• 31 sierpnia 1982 - demonstracje w całym kraju w rocznicę porozumień sierpniowych. Trzech demonstrantów zabitych przez milicję w Lubinie
• 13 października 1982 - zamieszki w Nowej Hucie, funkcjonariusz SB śmiertelnie postrzelił jednego z manifestantów, dwudziestoletniego Bogdana Włosika.
• 31 grudnia 1982 - zawieszenie stanu wojennego
• 14 maja 1983 - milicjanci zamordowali na komisariacie MO w Warszawie Grzegorza Przemyka
• 19 maja 1983 - pogrzeb Grzegorza Przemyka
• 16-23 czerwca 1983 - druga pielgrzymka do Polski papieża Jana Pawła II
• 22 lipca 1983 - zniesienie stanu wojennego, rozwiązanie WRON

[edytuj] Akty prawne dotyczące stanu wojennego

• Uchwała Rady Państwa z dnia 12 grudnia 1981 r. w sprawie wprowadzenia stanu wojennego ze względu na bezpieczeństwo państwa (Dz.U. Nr 29, poz. 155)
• Dekret z dnia 12 grudnia 1981 r. o stanie wojennym (Dz.U. Nr 29, poz. 154 ze zm.)
• Dekret z dnia 12 grudnia 1981 r. o postępowaniach szczególnych w sprawach o przestępstwa i wykroczenia w czasie obowiązywania stanu wojennego (Dz.U. Nr 29, poz. 156)
• Dekret z dnia 12 grudnia 1981 r. o przekazaniu do właściwości sądów wojskowych spraw o niektóre przestępstwa oraz o zmianie ustroju sądów wojskowych i wojskowych jednostek organizacyjnych Prokuratury Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w czasie obowiązywania stanu wojennego (Dz.U. Nr 29, poz. 157 ze zm.)
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 12 grudnia 1981 r. w sprawie zasad postępowania w sprawach o internowanie obywateli polskich (Dz.U. Nr 29, poz. 159)
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 12 grudnia 1981 r. w sprawie wykonania przepisów dekretu o stanie wojennym w zakresie łączności (Dz.U. Nr 29, poz. 160)
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 12 grudnia 1981 r. w sprawie zasiłków przysługujących członkom rodzin żołnierzy pełniących czynną służbę wojskową w czasie obowiązywania stanu wojennego (Dz.U. Nr 29, poz. 161)
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 grudnia 1981 r. w sprawie wykonania dekretu o stanie wojennym w zakresie gromadzenia środków pieniężnych, obrotu pieniężnego i obsługi finansowej oraz udzielania kredytów (Dz.U. Nr 29, poz. 162)
• Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 12 grudnia 1981 r. w sprawie obowiązku złożenia do depozytu broni palnej, amunicji i materiałów wybuchowych oraz zakazu noszenia przedmiotów i narzędzi, których używanie może zagrażać porządkowi publicznemu (Dz.U. Nr 29, poz. 163)
• Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 12 grudnia 1981 r. w sprawie zezwoleń na zmianę miejsca pobytu w czasie obowiązywania stanu wojennego oraz zasad i trybu postępowania w tych sprawach (Dz.U. Nr 29, poz. 164)
• Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 grudnia 1981 r. w sprawie tymczasowego regulaminu pobytu internowanych w ośrodkach odosobnienia (Dz.U. Nr 29, poz. 165)
• Ustawa z dnia 25 stycznia 1982 r. o szczególnej regulacji prawnej w okresie stanu wojennego (Dz.U. Nr 3, poz. 18 ze zm.)
• Ustawa z dnia 18 grudnia 1982 r. o szczególnej regulacji prawnej w okresie zawieszenia stanu wojennego (Dz.U. Nr 41, poz. 273 ze zm.)
• Uchwała Rady Państwa z dnia 19 grudnia 1982 r. w sprawie zawieszenia stanu wojennego (Dz.U. Nr 42, poz. 275)
• Uchwała Rady Państwa z dnia 20 lipca 1983 r. w sprawie zniesienia stanu wojennego (Dz.U. Nr 39, poz. 178)

[edytuj] Przypisy

1. ↑ Przyjęciu uchwały Rady Państwa sprzeciwił się jeden z jej członków, Ryszard Reiff, przedstawiciel PAX (Protokół nr 22/81 nadzwyczajnego posiedzenia Rady Państwa, "Rzeczpospolita" z 12-13 grudnia 1992), za co został usunięty ze stanowiska
2. ↑ Uchwała Rady Państwa z dnia 12 grudnia 1981 r. w sprawie wprowadzenia stanu wojennego ze względu na bezpieczeństwo państwa (Dz.U. Nr 29, poz. 155).
3. ↑ Andrzej Ajnenkiel, Konstytucje Polski w rozwoju dziejowym 1791-1997, Warszawa 2001, s. 335; Marian Kallas, Historia ustroju Polski X-XX w., wyd. 4., Warszawa 2001, s. 442; Marian Kallas, Adam Lityński, Historia ustroju i prawa Polski Ludowej, Warszawa 2000, s. 187; Wielka encyklopedia PWN, t. 29, Warszawa 2005, s. 538.
4. ↑ Uchwała Rady Państwa z dnia 19 grudnia 1982 r. w sprawie zawieszenia stanu wojennego (Dz.U. Nr 42, poz. 275).
5. ↑ Uchwała Rady Państwa z dnia 20 lipca 1983 r. w sprawie zniesienia stanu wojennego (Dz.U. Nr 39, poz. 178).
6. ↑ Badania opinii publicznej z 1981 według: Andrzej Paczkowski "Pół wieku dziejów Polski", Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005, ISBN 83-0114-487-4, str. 331
7. ↑ Komunikat o braku znaczącego zwiększenia komunikacji radiowej w ramach Układu Warszawskiego wydał Sekretarz Generalny NATO, Joseph Lungs w dniu 13 grudnia 1981 o godz 16:00 w kwaterze NATO w Brukseli ; Gabriel Meretik "Noc Generała", Wydawnictwa Alfa, Warszawa, 1989 ISBN 83-7001-320-1, str. 198
8. ↑ Andrzej Paczkowski "Pół wieku dziejów Polski", Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005, ISBN 83-0114-487-4, str. 350
9. ↑ Gabriel Meretik "Noc Generała", Wydawnictwa Alfa, Warszawa, 1989 ISBN 83-7001-320-1, str. 99
10. ↑ Potwierdził to o godz 16:00, 13 grudnia 1981, Sekretarz Generalny NATO, Joseph Lungs ; Gabriel Meretik "Noc Generała", Wydawnictwa Alfa, Warszawa, 1989 ISBN 83-7001-320-1, str. 198
11. ↑ Andrzej Paczkowski "Pół wieku dziejów Polski", Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005, ISBN 83-0114-487-4, str. 350
12. ↑ Specjalna Komisja do spraw Archiwów przy Prezydencie Federacji Rosyjskiej. Dokument odtajniony. Protokół nr 31 z 20 sierpnia 1993 r. "Posiedzenie Biura Politycznego KC KPZR dnia 10 grudnia 1981 roku", cytat w oryginale: "Мы не намерены вводитъ войска в Полъшу"
13. ↑ Specjalna Komisja do spraw Archiwów przy Prezydencie Federacji Rosyjskiej. Dokument odtajniony. Protokół nr 31 z 20 sierpnia 1993 r. "Posiedzenie Biura Politycznego KC KPZR dnia 10 grudnia 1981 roku"
14. ↑ Oryginał protokołu z narady Biura Politycznego KC KPZR z dnia 10 grudnia 1981
15. ↑ Lech Kowalski "Generał ze skazą. Biografia wojskowa gen. armii Wojciecha Jaruzelskiego" Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa, 2001, ISBN 83-8879-443-4, s. 423
16. ↑ Lech Kowalski "Generał ze skazą. Biografia wojskowa gen. armii Wojciecha Jaruzelskiego" Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa, 2001, ISBN 83-8879-443-4, s. 423
17. ↑ Zob. szerzej: Lech Mażewski, Stany nadzwyczajne w Polsce w latach 1918-1989, Toruń 2006, s. 148-204.
18. ↑ Stanisław Gebethner, [w:] Janina Zakrzewska (red.), Prawo państwowe PRL, Łódź-Warszawa 1964, s. 139.
19. ↑ Stefan Rozmaryn, Polskie prawo państwowe, Warszawa 1951, s. 532.
20. ↑ Romuald Kraczkowski, Sejm w okresie PRL, [w:] Juliusz Bardach (red.), Dzieje Sejmu polskiego, wyd. 2., Warszawa 1997, s. 299.
21. ↑ Sejm PRL VIII kad. - III sesja, druk nr 132.
22. ↑ Andrzej Gwiżdż, Opinia w sprawie zagadnień prawnych związanych z wprowadzeniem w Polsce stanu wojennego w 1981 r., 1992, s. 12.
23. ↑ Romuald Kraczkowski, Sejm w okresie PRL, [w:] Juliusz Bardach (red.), Dzieje Sejmu polskiego, wyd. 2., Warszawa 1997, s. 299.
24. ↑ Jerzy Stembrowicz, Z problematyki stanu nadzwyczajnego w prawie konstytucyjnym, "Więź" 1988, nr 11-12, s. 108-109 oraz tegoż, Rada Państwa w początku lat osiemdziesiątych, "Studia Prawnicze", 1989, nr 2-3, s. 250.
25. ↑ Zbigniew Witkowski, [w:] Jan Galster, Edmunt Mizerski, Zbigniew Witkowski, Nowe uregulowania w polskim prawie konstytucyjnym, s. 77, przyp. 14.
26. ↑ Lech Gardocki, Odpowiedzi na pytania Przewodniczącego Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej p. prof. Jerzego Wiatra, dotyczące kwestii prawnych, Biuro Studiów i Ekspertyz Kancelarii Sejmu, Warszawa 1996.
27. ↑ Dane według: Andrzej Paczkowski "Pół wieku dziejów Polski", Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005, ISBN 83-0114-487-4, str. 349
28. ↑ Stéphane Courtois, Nicolas Werth, Jean-Louis Panné, Andrzej Paczkowski, Karel Bartosek, Jean-Louis Margolin Czarna Księga Komunizmu. Zbrodnie, terror, prześladowania. Prószyński i S-ka, Warszawa 1999, ISBN 83-7180-326-5 str. 363
29. ↑ Andrzej Paczkowski "Pół wieku dziejów Polski", Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005, ISBN 83-0114-487-4, str. 355
30. ↑ Cytaty według: Andrzej Paczkowski "Pół wieku dziejów Polski", Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005, ISBN 83-0114-487-4, str. 354
31. ↑ Sprawozdanie Komisji Nadzwyczajnej do Zbadania Działalności Ministerstwa Spraw Wewnętrznych z działalności w okresie 10. kadencji Sejmu RP (1989-1991), Warszawa 1991. Komisja zbadała łącznie 122 przypadki zgonów, co do których istniało uzasadnione podejrzenie, iż sprawcami ich byli funkcjonariusze MSW
32. ↑ Ofiary stanu wojennego i lat następnych do 1989
33. ↑ Lista śmiertelnych ofiar komunistycznego aparatu represji w latach 1981-1989
34. ↑ Opracowanie zbiorcze "Dokumentacja i rzeczywistość" Wydawnictwo Aramant, Warszawa, 1993
35. ↑ Norman Davies, Europa. Rozprawa historyka z historią, Kraków 1999, s. 1181
36. ↑ Andrzej Ajnenkiel, Konstytucje Polski w rozwoju dziejowym 1791-1997, Warszawa 2001, s. 335
37. ↑ Wojciech Roszkowski, Najnowsza historia Polski 1914-1993, t. 2, Warszawa 1995, s. 826
38. ↑ Andrzej Friszke Polska. Losy państwa i narodu 1939-1989 Warszawa 2003, s. 404
39. ↑ Andrzej Friszke Polska. Losy państwa i narodu 1939-1989, Warszawa 2003, s. 404

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Jaruzelski ogłasza Stan Wojenny (1)
• Jaruzelski ogłasza Stan Wojenny (2)
• Strona o Internowanych w czasie Stanu wojennego
• Zdjęcia z manifestacji w Gdańsku 1 maja 1982 roku
• Tragiczne wydarzenia z 31 sierpnia 1982 r. w Lubinie
• Maria Szcześniak "Idź i zabij" - Pacyfikacja Kopalni Wujek 16 grudnia 1981
• Lista śmiertelnych ofiar komunistycznego aparatu represji w latach 1981 – 1989
• Lista 100 ofiar śmiertelnych stanu wojennego w latach 1981 – 1989
• Opór na polskiej stacji badawczej