Order Krzyża Grunwaldu

Z Wikipedii

Order Krzyża Grunwaldu – polskie wysokie wojskowe odznaczenie państwowe okresu PRL.

Order Krzyża Grunwaldu został ustanowiony w listopadzie 1943 roku przez Dowództwo Główne Gwardii Ludowej, a zatwierdzony jako order państwowy 20 lutego 1944 roku uchwałą Krajowej Rady Narodowej. Następnie zatwierdzony dekretem PKWN z 22 grudnia 1944 i ustawą z 17 lutego 1960. Zniesiony w 1992.

[edytuj] Historia

Wprowadzenie orderu wiąże się z rozwojem komunistycznego ruchu oporu w Polsce w 1943 roku, nie podporządowanego polskiemu rządowi emigracyjnemu. Aby wyróżnić uczestników walk tego ruchu oporu, szef Sztabu Głównego Gwardii Ludowej Franciszek Jóźwiak „Witold” podjął w maju 1943 roku inicjatywę wprowadzenia nowego odznaczenia bojowego. Po zaakceptowaniu tego pomysłu przez kierownictwo Polskiej Partii Robotniczej, podjęto działania nad jego wprowadzeniem. Ustalono wtedy, że odznaczenie ma nawiązywać do walki z teutonizmem i zwycięstwa pod Grunwaldem w 1410 roku. Odznaczenie początkowo nazwane zostało: order "Krzyż Grunwaldu", a od 1960 ostatecznie przyjęło nazwę: Order Krzyża Grunwaldu. Ustalono że order ten będzie posiadał trzy klasy i będzie nadawany za czyny bohaterskie w walce zbrojnej z okupantem o Wolność i Niepodległość Polski.

Pierwszy regulamin orderu określił, że zastępczo zamiast odznaki odznaczony będzie otrzymywał dyplom z opisem zasług, za które otrzymał odznaczenie, a jako znak zastępczy tego orderu nadawano wstążki koloru biało – czerwonego o odpowiednich wymiarach dla Orderu "Krzyż Grunwaldu":

• I klasy – wstążka szerokości 30 mm
• II klasy – wstążka szerokości 20 mm
• III klasy – wstążka szerokości 15 mm.

W regulaminie ustalono, że szeregowiec odznaczony Krzyżem Grunwaldu otrzymywał awans do stopnia kaprala, a sierżant do stopnia porucznika.

W dniu 25 grudnia 1943 roku w organie prasowym Gwardii Ludowej „Gwardzista” opublikowano rozkaz Dowództwa Głównego GL datowany na dzień 1 stycznia 1944 roku, w którym nadano pierwsze 30 orderów Krzyża Grunwaldu, otrzymali je między innymi: płk Grzegorz Korczyński, ppor. Edward Gronkiewicz.

Uchwałą Krajowej Rady Narodowej z dnia 20 lutego 1944 oficjalnie ustanowiono order "Krzyż Grunwaldu" jako odznaczenie państwowe oraz ustalono jego tymczasowy statut. W uchwale tej sprecyzowano, że order Krzyża Grunwaldu w poszczególnych klasach nadaje się za:

• I klasy – za zwycięskie przeprowadzenie większych operacji wojskowych, za wybitne i o dużym znaczeniu zasługi przy organizowaniu sił zbrojnych oraz walki podziemnej
• II klasy – za wybitne wyróżnienie się w dowodzeniu oddziałem na polu walki, w dowodzeniu oddziałem partyzanckim i za wybitne zasługi w pracy podziemnej
• III klasy – za osobiste czyny bohaterskie na polu walki lub w pracy podziemnej.

W uchwale określono, że Krzyż Grunwaldu I klasy nadaje Krajowa Rada Narodowa na wniosek Prezydium KRN lub Dowództwa Głównego Armii Ludowej, a klasy II i III Dowództwo Główne Armii Ludowej na wniosek niższych dowództw. W uchwale utrzymano prawo do awansu na wyższe stopnie; nadal oznaką nadania Krzyża Grunwaldu miała być wstążka koloru biało – czerwonego z tym, że po bokach dodano zielone paski.

W dniu 22 grudnia 1944 roku dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego o orderach, odznaczeniach oraz medalach potwierdził order "Krzyż Grunwaldu" jako odznaczenie należące do polskiego systemu odznaczeń państwowych, nadawane na warunkach określonych w uchwale KRN. Dekretem tym przyznano odznaczonym Krzyżem Grunwaldu te same przywileje, co kawalerom orderu Virtuti Militari, nadto określono, że każdy odznaczony Krzyżem Grunwaldu, ma prawo do niezwłocznego awansu o jeden stopień. Ustalono też, że Krzyż Grunwaldu klasy II i III w okresie wojny może nadawać w imieniu Krajowej Rady Narodowej Naczelny Dowódca Wojska Polskiego (klasy I - jedynie Prezydium KRN). Przy czym, Naczelny Dowódca Wojska Polskiego w grudniu 1944 roku upoważnił dowódców armii do nadawania Krzyża Grunwaldu III klasy szeregowym, podoficerom i oficerom do dowódcy batalionu lub dywizjonu włącznie.

Po uchwaleniu Małej Konstytucji, prawo do nadawania Krzyża Grunwaldu przeszło na Radę Państwa. Wniosek miał być sporządzany na piśmie z dokładnym opisem czynu, za który miał być przyznane odznaczenie. Order ten został następnie ujęty w ustawie z dnia 17 lutego 1960 o orderach i odznaczeniach, pod nową nazwą Orderu Krzyża Grunwaldu, jako order wojenny, stanowiący nagrodę za wybitne zasługi bojowe lub w dziele utworzenia i rozwoju Sił Zbrojnych Polski Ludowej, bez szczegółowo określonych kryteriów nadawania.

Łącznie w latach 1943 – 1983 nadano ogółem 5738 orderów Krzyża Grunwaldu, w tym:

• I klasy – 71
• II klasy – 346
• III klasy – 5321

Order nie był nadawany od 1987. Z dniem 23 grudnia 1992 uznano jego nadawanie za zakończone, podobnie jak większości innych odznaczeń wojennych nadawanych za dotychczasowe zasługi. Order Krzyża Grunwaldu nie został przejęty do aktualnego polskiego systemu odznaczeń państwowych.

[edytuj] Odznaka

Zaprojektowanie odznaki orderu Dowództwo Gwardii Ludowej powierzyło mjr. Stanisławowi Nowickiemu „Felkowi”, który był naczelnym redaktorem konspiracyjnego organu GL „Gwardzista” i członkiem Sztabu Głównego Gwardii Ludowej. Opracował on wstępny wzór odznaki w formie krzyża z dwoma mieczami - symbolem zwycięstwa nad Krzyżakami w bitwie pod Grunwaldem. W drugiej połowie 1944 roku ostateczną wersję orderu opracował artysta plastyk Mieczysław Berman. Odznaki były początkowo wykonywane w moskiewskiej mennicy w ZSRR.

Odznaka ta ma formę równoramiennego krzyża; w klasie I wykonany ze złota o wymiarach 55 x 55 mm, w II i III klasie srebrzone o wymiarach 45 x 45 mm (produkowane po 1960 roku ordery w tych klasach były wykonane ze srebra zgodnie z ustawą z dnia 17 lutego 1960 roku). Ramiona krzyża są obramowane z wyjątkiem rewersu klasy III, w klasie I i II obramowanie jest złote, a w klasie III srebrne. W środku krzyża umieszczono trójboczną tarczę w obramowaniu. Na awersie orderu na tarczy umieszczone są dwa miecze skierowane ostrzami w dół, na rewersie na tarczy jest w trzech wierszach napis 1410 / KG / 1944. Miecze i napisy w klasie I i II są złocone, a w III klasie srebrne.

Wstążka Orderu Krzyża Grunwaldu jest szerokości 35 mm, koloru czerwonego z zielonymi paskami o szerokości 2 mm po bokach i białym paskiem o szerokości 7 mm pośrodku.

Order Krzyża Grunwaldu był czwartym co do starszeństwa polskim odznaczeniem okresu Polski Ludowej. Noszono go na lewej stronie piersi, w kolejności, od prawej:

• Order Krzyża Grunwaldu I klasy - po Orderze Budowniczych Polski Ludowej,
• Order Krzyża Grunwaldu II klasy - po Orderze Sztandaru Pracy I klasy,
• Order Krzyża Grunwaldu III klasy - po Orderze Sztandaru Pracy II klasy.

Od 1992 noszony jest w kolejności po aktualnych orderach państwowych, a przed pozostałymi odznaczeniami.

Baretki orderu
I Klasa	II Klasa	III Klasa

[edytuj] Odznaczeni:

Krzyże Grunwaldu I klasy otrzymali m.in.:

• gen. broni Zygmunt Berling
• Bolesław Bierut
• gen. amerykański Dwight Eisenhower
• Władysław Gomułka
• marszałek ZSRR Andriej Greczko
• marszałek ZSRR Iwan Jakubowski
• gen. dyw. Franciszek Jóźwiak
• marszałek ZSRR Iwan Koniew
• gen. broni Stanisław Popławski
• marszałek ZSRR Konstanty Rokossowski
• gen. dyw. Juliusz Karol Rómmel
• gen. broni Władysław Sikorski (pośmiertnie)
• Stefan Starzyński (pośmiertnie)
• gen. broni Karol Świerczewski
• Jean de Lattre de Tassigny
• marszałek ZSRR Dmitrij Ustinow
• marszałek ZSRR Aleksander Wasilewski
• Wanda Wasilewska
• marszałek ZSRR Gieorgij Żukow
• gen. broni Michał Rola-Żymierski
• Edward Osóbka-Morawski
• Norbert Barlicki (pośmiertnie)
• Marian Buczek (pośmiertnie)
• Stanisław Dubois (pośmiertnie)
• Paweł Finder (pośmiertnie)
• Małgorzata Fornalska (pośmiertnie)
• Irena Kosmowska (pośmiertnie)
• Alfred Lampe (pośmiertnie)
• Mieczysław Niedziałkowski (pośmiertnie)
• Marceli Nowotko (pośmiertnie)
• Adam Próchnik (pośmiertnie)
• Maciej Rataj (pośmiertnie)
• Wincenty Witos (pośmiertnie)
• Mirosław Hermaszewski
• Jurij Gagarin
• Walentina Tierieszkowa

Krzyże Grunwaldu II klasy otrzymali m.in.:

• płk Stanisław Dąbek (pośmiertnie)
• gen. dyw. Bolesław Kieniewicz
• gen. broni Władysław Korczyc
• gen. dyw. Franciszek Księżarczyk
• gen. dyw. Mieczysław Moczar
• gen. broni Stanisław Popławski
• gen. broni Karol Świerczewski
• gen. dyw. Wsiewołod Straszewski
• gen. dyw. Aleksander Zawadzki

Ponadto nadawano Krzyż Grunwaldu także zbiorowościom i tak w latach 1943 – 1983 nadano takich odznaczeń łącznie 207, w tym I klasy – 8, II klasy – 58 i III klasy – 141. Odznaczono nimi 36 jednostek wojskowych, 2 uczelnie wojskowe, 3 brygady partyzanckie, 1 jednostka MSW, 3 komendy MO. Miejscowści otrzymywały Krzyż Grunwaldu głównie za pomoc dla partyzantów GL/AL lub organizowanie ruchu oporu.

Jednostki wojskowe, które otrzymały Krzyż Grunwaldu:

• Krzyże Grunwaldu I klasy otrzymały: 1 Armia Wojska Polskiego, XIII Brygada Międzynarodowa im. J.Dąbrowskiego.

• Krzyż Grunwaldu II klasy otrzymały następujące jednostki wojskowe: 4 Pomorska Dywizja Piechoty, 6 Pomorska Dywizja Piechoty, 7 Łużycka Dywizja Piechoty, 9 Drezdeńska Dywizja Piechoty, 3 Brandenburska Dywizja Lotnictwa Myśliwskiego, 4 Pomorska Mieszana Dywizja Lotnicza, 2 Pomorska Brygada Artylerii Haubic, 5 Pomorska Brygada Artylerii Ciężkiej, 1 Pomorski samodzielny pułk moździerzy, 2 Pomorski batalion miotaczy ognia.

• Krzyż Grunwaldu III klasy otrzymały następujące jednostki wojskowe: 1 Drezdeński Korpus Pancerny, 1 Warszawska Dywizja Piechoty im. Tadeusza Kościuszki, 2 Warszawska Dywizja Piechoty im. Henryka Dąbrowskiego, 8 Drezdeńska Dywizja Piechoty im. Bartosza Głowackiego, 1 Warszawska Dywizja Kawalerii, 2 Łużycka Dywizja Artylerii, 2 Brandenburska Dywizja Lotnictwa Szturmowego, 1 Warszawska Brygada Pancerna im. Bohaterów Westerplatte, 1 Warszawska Brygada Saperów, 2 Warszawska Brygada Saperów, 4 Łużycka Brygada Saperów, 13 Warszawski pułk artylerii pancernej, 25 Drezdeński pułk artylerii pancernej, 6 Drezdeński pułk czołgów, 8 Drezdeński pułk czołgów, 1 Warszawski pułk pontonowo – mostowy.

Miejscowości, które otrzymały Krzyż Grunwaldu:

Krzyż Grunwaldu I klasy otrzymały:

• Warszawa (31 sierpnia 1945)
• Lublin (22 lipca 1954)
• Poznań
• województwo kieleckie (6 maja 1970)
• Ofiary obozów koncentracyjnych: Oświęcim (1967) i Majdanek.

Krzyż Grunwaldu II klasy otrzymały:

• Chotcza – wieś w powiecie lipskim, województwo mazowieckie (1945)
• Rudka koło Ostrowa – wieś w powiecie lubartowski, województwo lubelskie (1945)
• Rzeczyca – wieś w powiecie kraśnickim, województwo lubelskim (1945)
• Wólka Bodzechowska – wieś w powiecie opatowskim, województwo świętokrzyskie (1945)
• Ofiary obozu koncentracyjnego Stutthof (1968)
• Ostrowiec Świętokrzyski – miasto, województwo świętokrzyskie (1970)
• Rzeczyca Długa – wieś w powiecie tarnobrzeskim, województwo podkarpackie (1972)
• Przewrotne – wieś w powiecie rzeszowskim, województwo podkarpackie (1972)
• Trzebownisko – wieś w powiecie rzeszowskim, województwo podkarpackie (1972)
• Bobrowa – wieś w powiecie dębickim, województwo podkarpackim (1972)
• Brzeźnica – wieś w powiecie dębickim, województwo podkarpackie (1972)
• Jabłonica – wieś w powiecie jasielskim, województwo podkarpackie (1972)
• Kępie – wieś w powiecie miechowski, województwo małopolskie (1972)
• Babimost – miasto w powiecie zielonogórskim, województwo lubuskie (1973)
• Dąbrówka Wielkopolska – wieś w powiecie świebodzińskim, województwo lubuskie (1973)
• Złota - wieś w powiecie pińczowskim, województwo świętokrzyskie (12 maja 1985)
• Jamna - wieś w powiecie tanowskim, województwo małopolskie (28 września 1985)
• Powiat radomszczański, województwo łódzkie (1969)

Krzyż Grunwaldu III klasy otrzymały:
1946:

• Anielpol – wieś w powiecie krasnostawskim, województwo lubelskie (1946)
• Antoniówka – wieś w powiecie krasnostawskim, województwo lubelskie (1946)
• Barłogi – wieś w powiecie puławskim, województwo lubelskie (1946)
• Bobrowe – wieś w powiecie krasnostawskim, województwo lubelskie (1946)
• Bójki – wieś w powiecie włodawskim, województwo lubelskim (1946)
• Bydgoszcz – miasto wojewódzkie, województwo kujawsko-pomorskie (1946)
• Chłaniów – wieś w powiecie krasnostawskim, województwo lubelskie (1946)
• Grabówka – wieś w powiecie kraśnickim, województwo lubelskie (1946)
• Grudziądz – miasto, województwo kujawsko – pomorskie (1946)
• Huta Turobińska – wieś w powiecie krasnostawskim, województwo lubelskie (1946)
• Jamy – wieś w powiecie lubartowskim, województwo lubelskie (1946)
• Karpiówka – wieś w powiecie kraśnickim, województwo lubelskie (1946)
• Ludmiłówka – wieś w powiecie kraśnickim, województwo lubelskie (1946)
• Nowy Sącz – miasto, województwo małopolskie (1946)
• Olchowiec – wieś w powiecie krasnostawskim, województwo lubelskie (1946)
• Olesin – wieś w powiecie krasnostawskim, województwo lubelskie (1946)
• Olszanka – wieś w powiecie krasnostawskim, województwo lubelskie (1946)
• Ostrów Lubelski – miasto w powiecie lubartowskim, województwo lubelskie (1946)
• Pogonów – wieś w powiecie puławskim, województwo lubelskie (1946)
• Rachodoszcze – wieś w powiecie zamojskim, województwo lubelskie (1946)
• Rudnik – wieś w powiecie myślenickim, województwo małopolskie (1946)
• Siedliska – wieś w powiecie zamojskim, województwo lubelskie (1946)
• Świeciechów – wieś w powiecie kraśnickim, województwo lubelskie (1946)
• Wysoka – wieś w powiecie suskim, województwo małopolskie (1946)
• Zalesie – wieś w powiecie krasnostawskim, województwo lubelskie (1946)
• Zamość – miasto, województwo lubelskie (1946)
• Zawadka – wieś w powiecie myślenickim, województwo małopolskie (1946)

Dalsze lata:

• Gdynia – miasto, województwo pomorskie (1947)
• Brzeszcze – miasto w powiecie oświęcimskim, województwo małopolskie (1967)
• Jasło – miasto, województwo podkarpackie (1968)
• Kampinos – wieś w powiecie warszawskim, województwo mazowieckie (1968)
• Kłecko – miasto w powiecie gnieźnieńskim, województwo wielkopolskie (1968)
• Zaboreczno – wieś w powiecie tomaszowskim, województwo lubelskie (1968)
• Skalbmierz – miasto w powiecie kazimierskim, województwo świętokrzyskie (1969)
• Szymankowo – wieś w powiecie malborskim, województwo pomorskie (1969)
• Łapanów – wieś w powiecie bocheńskim, województwo małopolskie (1970)
• Białobrzegi – wieś w powiecie łańcuckim, województwo podkarpackie (1972)
• Grudna Kępska – wieś w powiecie gorlickim, województwo małopolskie (1972)
• Huciska – wieś w powiecie rzeszowskim, województwo podkarpackie (1972)
• Jarocin – wieś w powiecie niżański, województwo podkarpackie (1972)
• Majdan Sieniawski – wieś w powiecie jarosławskim, województwo podkarpackie (1972)
• Skrzyszów – wieś w powiecie ropczyckim, województwo podkarpackie (1972)
• Wójtowa – wieś w powiecie gorlickim, województwo podkarpackie (1972)
• Lipsk – miasto w powiecie augustowskim, województwo podlaskie (1973)
• Ochotnica – wieś w powiecie nowotarskim, województwo małopolskie (1973)
• Rajsk – wieś w powiecie bialskim, województwo podlaskie (1973)
• Bircza - wieś w powiecie przemyskim, województwo podkarpackie (1976)
• Mogilno - miasto powiatowe, województwo kujawsko-pomorskie (12 maja 1985)
• powiat konecki – województwo świętokrzyskie (1970)

Po 1989 pod naciskiem części środowisk prawicowych, uważającej Order Krzyża Grunwaldu za odznaczenie komunistyczne, mimo zasług leżących u podstaw jego nadania, odznaka tego Orderu bywała usuwana z herbów i miejsc publicznych, a informacje o jego nadawaniu bywały pomijane w historiach miejscowości, instytucji, jednostek wojskowych itp. W 2000 roku część kawalerów Orderu i weteranów powołała Stowarzyszenie Kawalerów Orderu Wojennego Krzyża Grunwaldu mające na celu przywrócenie statusu i miejsca Orderu Krzyża Grunwaldu w polskim systemie odznaczeń oraz przywrócenie obywatelskiej czci należnej kawalerom tego orderu.