Żelechów

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne miejscowości o tej samej nazwie.

Artykuł ten został zgłoszony jako kandydat do medalu. Weź udział w dyskusji na ten temat.

Współrzędne: 51°48' N 021°54' E

Żelechów

Gmina
- rodzaj

Żelechów
miejsko-wiejska

Założono

przed 1282

Prawa miejskie

1447

Burmistrz

Leonard Gula

Powierzchnia

12,14 km²

Położenie

51° 48' N
21° 54' E

Wysokość

170 m n.p.m.

Liczba mieszkańców (2005)
- liczba ludności
- gęstość

4029
331 os./km²

Strefa numeracyjna
(do 2005)

Kod pocztowy

08-430

Tablice rejestracyjne

Położenie na mapie Polski

Żelechów

TERC10
(TERYT)

1142103144

Urząd miejski³

ul. Piłsudskiego 47
08-430 Żelechów
tel. 25 754-11-44; faks 25 754-11-44
(e-mail)

Galeria zdjęć w Wikimedia Commons

Strona internetowa miasta

Plan Żelechowa

Żelechów to miasto we wschodniej Polsce, w województwie mazowieckim, w powiecie garwolińskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Żelechów. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. siedleckiego. Według danych z 2005 roku, Żelechów miał 4029 mieszkańców. Miejscowość położona jest w odległości 52 km od Siedlec, 85 km od Warszawy i 85 km od Lublina. Miasto stanowi lokalne centrum edukacji mieszcząc kilka szkół średnich jak i gospodarcze stanowiąc miejsce handlu i pracy dla mieszkańców miasta i okolic.

Historia Żelechowa sięga ponad siedmiuset lat wstecz. Od 1447 roku miejscowość posiada prawa miejskie, od tego czasu odbywają się też targi we wtorek. Do II wojny światowej Żelechów był miastem zamieszkanym w większości przez Żydów. Ślady ich obecności zachowały się w tutejszej architekturze. W Żelechowie znajduje się także 8 obiektów wpisanych w rejestr zabytków i wiele innych historycznych budynków.

[edytuj] Geografia

[edytuj] Położenie

Administracyjnie Żelechów należy do województwa mazowieckiego. W okresie 1975-1998 znajdował się w województwie siedleckim, natomiast do 1939 roku w województwie lubelskim. Miało to związek z historyczną przynależnością do województwa sandomierskiego.^[1] W administracji kościelnej Żelechów należy do diecezji siedleckiej. Z kolei zgodnie z podziałem geograficznym leży na Wysoczyźnie Żelechowskiej, będącej częścią Niziny Południowopodlaskiej. Widać zatem, że jest to miejscowość leżąca na pograniczu trzech krain historyczno-geograficznych: Mazowsza, Lubelszczyzny i Podlasia.

Żelechów położony jest na pofalowanym terenie, ukształtowanym przez zlodowacenia, pokrytym w większości polami uprawnymi, rzadziej lasami. Miejscowość znajduje się w pobliżu źródła rzeki Wilgi. Przez miasto przepływa niewielka rzeka, uchodząca na północ do Wilgi. Żelechów ulokowany jest na krawędzi wzniesienia, tak że wysokość nad poziomem morza waha się od około 160 m (w pobliżu rzeki) do ponad 195 m (na wschód od zakładu Bumar-Waryński). W pobliżu doliny rzeki zostały utworzone stawy hodowlane.

[edytuj] Struktura powierzchni

Powierzchnia miasta wynosi 1214 ha (12,14 km²). Granice administracyjne wykraczają daleko poza obszar ścisłej zabudowy, dlatego też większość powierzchni stanowią użytki rolne (945 ha, 77,8%), 43 ha (3,6%) zajmują lasy, a 226 ha (18,6%) to tereny zabudowane i nieużytki.

[edytuj] Części miasta

Nie istnieje formalny podział Żelechowa. Na mapach można jednak odnaleźć następujące części miasta:

Ostrów - osiedle przy drodze na Garwolin.
Klamka - przysiółek przy drodze na Łuków.
Letnisko lub Warda - przysiółek przy drodze na Ryki w pobliżu lasu żelechowskiego.
Księżyzna Wschodnia - część miasta mieszcząca się miedzy drogami na Łuków i na Zakrzówek.
Księżyzna Południowa - część miasta mieszcząca się w okolicach ulic Reymonta i Chłopickiego
PGR - osiedle składające się z zabudowań byłego Państwowego Gospodarstwa Rolnego w Żelechowie.

[edytuj] Demografia

Piramida wieku ludności Żelechowa wg danych z 2005 roku

Wykres zmian liczby ludności od 1995 roku.

Żelechów jest 65. miastem w województwie mazowieckim, pod względem liczby mieszkańców (na całkowitą liczbę 85 miast). Jest najmniejszym miastem w powiecie garwolińskim. Szczegółowe dane z 2005 roku¹:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	4 029	100	2 064	51,1	1 965	48,9
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	331		169,6		161,4

	bez wykształcenia	podstawowe	zawodowe	średnie	policealne	wyższe
wykształcenie dane z Narodowego Spisu Powszechnego z 2002 roku
osób	146	1 143	796	810	152	271
procent osób	3,6	28,1	18,9	19,9	3,7	6,7
kobiet	89	600	312	436	107	178
mężczyzn	57	543	484	374	45	93

W 2005 roku 25,2% populacji było w wieku przedprodukcyjnym, 62,6% w wieku produkcyjnym i 12,1% w wieku poprodukcyjnym. Urodziło się wtedy 45 osób, a zmarło 49. W Żelechowie zameldowało się 45 osób, a wymeldowało 74. Poza Polakami stanowiącymi zdecydowaną większość, Żelechów zamieszkują także Romowie.

Zmiany ludności w ostatnich latach wg Głównego Urzędu Statystycznego¹

Data	Liczba ludności
30 czerwca 1995	3 739
30 czerwca 1996	3 782
30 czerwca 1997	3 773
30 czerwca 1998	3 954
30 czerwca 1999	3 973
30 czerwca 2000	4 003
30 czerwca 2001	3 995
30 czerwca 2002	4 010
30 czerwca 2003	4 030
30 czerwca 2004	4 055
30 czerwca 2005	4 051

Data	Liczba ludności
31 grudnia 1995	3 759
31 grudnia 1996	3 793
31 grudnia 1997	3 753
31 grudnia 1998	3 954
31 grudnia 1999	4 011
31 grudnia 2000	4 015
31 grudnia 2001	4 013
31 grudnia 2002	4 028
31 grudnia 2003	4 049
31 grudnia 2004	4 062
31 grudnia 2005	4 029

[edytuj] Nazwa

Ratusz

Kościół parafialny

Kościół filialny

Ulica Lelewela

Nazwa używana była już w czasach średniowiecza. Zapisano ją wtedy w postaci Zelechov (1335-1342). Jan Długosz w okresie 1470-1480 napisał: Zyelyechow jest miastem mającym kościół parafialny, drewniany. Łany miejskie dają dziesięcinę wartości 20 grzywien Biskupowi Krakowskiemu. Folwark rycerski daje dziesięcinę plebani, wartości 4 grzywien. Nazwa pochodzi od nazwy osobowej Żelech, która z kolei powstała z imion złożonych typu Żelisław.^[2] Taką wersję wydarzeń potwierdza anonimowy wiersz o założeniu Żelechowa.

Istnieje także legenda przypisująca pochodzenie nazwy miasta bitwie rozegranej w tym miejscu między Polanami, a Jaćwingami. Bitwę przegrali Polanie, skąd miał się wziąć zwrot żal Lachów, a stąd powstać nazwa Żelechów. Prawdziwość legendy jest wątpliwa gdyż na tym obszarze nie określano Polaków mianem Lachów.^[1]

Nazwa w innych językach:

hebrajski: ז'לחוב (wym. Żelechow)
jidysz: זשעלעכאָוו (wym. Żelechow)
rosyjski i serbski: Желехов

[edytuj] Historia

Zobacz więcej w osobnym artykule: Historia Żelechowa.

Pierwsza wzmianka o Żelechowie pochodzi z 1282 roku. W 1325 roku w Żelechowie powstała parafia. Żelechów uzyskał prawa miejskie w 1447 roku. Było to miasto prywatne, oznacza to że ziemia, a często także budynki nie należały do mieszkańców, a były tylko dzierżawione od właściciela majątku. Początkowo była nimi rodzina Ciołków, która później przybrała nazwisko Żelechowskich. Miasto było ważne i rozwijało się szybko. Pełniło prawdopodobnie rolę obronną. Potop szwedzki zahamował rozwój. Żelechów często zmieniał właścicieli, w 1792 roku został nim Ignacy Wyssogota Zakrzewski - pierwszy prezydent Warszawy, wytyczono wtedy Rynek i wybudowano ratusz, założono nowe cmentarze.

W 1795 roku Żelechów znalazł się w granicach zaboru austriackiego. W czasie wojen napoleońskich w Księstwie Warszawskim, a później w Królestwie Polskim. W latach 1828 - 1831 Joachim Lelewel był posłem na sejm z powiatu żelechowskiego. Dyktator powstania styczniowego, Romuald Traugutt, mieszkał w Żelechowie. Służył tu jako oficer batalionu saperów. Po powstaniu miejscowość przestała być prywatna, uwłaszczono chłopów, wybudowano garnizon, który korzystnie wpłynął na gospodarkę. Nastąpił okres szybkiego rozwoju, powstało wiele zakładów rzemieślniczych i przemysłowych, działały szkoły elementarne, straż pożarna, cechy i inne instytucje. Szczególnie wtedy Żelechów stał się znany z produkcji butów. W 1880 roku dużą część miasta strawił pożar, ale szybko je odbudowano. W 1939 roku w Żelechowie mieszkało już około 9000 mieszkańców.

W czasie II wojny światowej w Żelechowie istniało getto, gdzie na małym obszarze skupiono około 13 000 Żydów, także z innych polskich miast. We wrześniu 1942 roku rozpoczęto likwidacja getta, ludność wywożono do obozu w Treblince. Ponieważ panował przy tym chaos wielu udało się uciec, tych których na tym przyłapano mordowano na miejscu. Zginęło tak około 1000 osób. W okolicy działała Armia Krajowa. Sowieci wkroczyli do miasta 27 lipca 1944 roku, mieszkało tam wtedy około 4 000 osób.

Po wojnie odbudowano zniszczenia, lecz mimo to liczba mieszkańców spadła do 3 359 osób w 1961 roku. W okresie PRL powstały gmachy szkół, zakłady przemysłowe i osiedla mieszkaniowe. Do 2000 roku liczba mieszkańców powróciła do 4 000.

[edytuj] Architektura

Żelechów posiada obszerny Rynek, pośrodku którego znajduje się ratusz, a w pobliżu kościół. Starszą cześć miasta pokrywa siatka względnie prostopadłych ulic. Żelechów z urbanistycznego punktu widzenia jest zatem typowym miasteczkiem. Kształt ulicy Długiej pochodzi z okresu przedlokacyjnego, kiedy Żelechów był ulicówką.^[1] Ze względu na bliskość rzeki i terenów podmokłych, rozbudowa miasta następowała w kierunkach południowym i wschodnim względem obecnego Rynku. Obecnie nowa zabudowa pojawia się głównie wokół dróg dojazdowych do okolicznych miejscowości. W latach 90. powstało jednak osiedle domków jednorodzinnych przy ulicy Chłopickiego, a także w pobliżu nowo powstałej ulicy Słowackiego.

Większość zabudowy stanowią domy jednorodzinne, wiele z nich to stare, drewniane budynki - w tym pozostałości żydowskiego sztetlu. Jednak obecnie coraz częściej powstają domy murowane, szczególnie na obrzeżach miasta gdzie zabudowa jest luźniejsza. W mieście znajdują się także dwa osiedla złożone z bloków mieszkalnych, jak i kamienice, które ulokowane są głównie w okolicach Rynku. Oprócz zabytków w stylach barokowym i klasycystycznym, w Żelechowie mieszczą się również budynki modernistyczne. Należą do nich gmach Miejsko-Gminnego Ośrodka Kultury, pawilony przy Rynku i gmachy szkół. Z architektury postmodernistycznej wyróżnia się budynek hali sportowej przy gimnazjum.

Zabudowa miasta sięga co najwyżej 4. kondygnacji. Najwyższym budynkiem jest kościół parafialny. Wyższymi od niego konstrukcjami są: komin zakładów Bumar-Waryński i maszt radiowy przy Urzędzie Pocztowym.

[edytuj] Zabytki

Stara remiza strażacka

Ulica Długa

Budynek parafialny

Kamienica dawnego domu ludowego

[edytuj] Obiekty zabytkowe

Wpisane w rejestr zabytków:^[3]

kościół parafialny, wybudowany w latach 1692-1728, a gruntownie przebudowany w okresie 1889-1894 w stylu neobarokowym. W tym samym miejscu istniał wcześniej drewniany kościół, o którym pierwsze wzmianki pochodzą z 1326 roku, spłonął on jednak w 1692 roku.
kościół filialny, wybudowany w 1741 przez Wacława Rzewuskiego, ówczesnego właściciela Żelechowa. Jest to niewielki barokowy kościółek usytuowany na obrzeżu miasta. Jest to najstarszy zabytek w mieście zachowany w prawie niezmienionej formie.
pałac w wraz z parkiem i oficyną, którego budowę rozpoczął Jerzy Lubomirski w 1762 roku, a ostatecznie zakończył Jan Ordęga w 1838 roku.
rynek - jeden z największych obiektów tego typu w Europie o długości boków 114 m,^[1] wytyczony w latach 90. XVIII wieku z polecenia Ignacego Wyssogoty Zakrzewskiego. Była to część planów urbanistycznych mających na celu przebudowanie Żelechowa na wzór renesansowych miast włoskich.
ratusz z sukiennicami, położony w centrum Rynku. Klasycystyczny budynek powstał w XVIII wieku z polecenia Ignacego Wyssogoty Zakrzewskiego.
cmentarz parafialny, pomiędzy ulicami Długą i Wilczyską, założony w 1802 roku. Znajduje się tam kaplica grobowa pod wezwaniem św. Krzyża, wybudowana w 1852 roku z polecenia Jana Ordęgi. Jest to grób rodziny Ordęgów. Na cmentarzu znajduje się także wiele nagrobków z drugiej połowy XIX wieku. Pochowany jest tutaj Ignacy Wyssogota Zakrzewski i uczestnicy wojny obronnej 1939 roku.
dworek przy alei Wojska Polskiego, wybudowany w pierwszej połowie XIX wieku. Należy obecnie do zgromadzenia Sióstr Opatrzności Bożej. Drewniany, parterowy dom, powstały na planie prostokąta o konstrukcji zrębowej, usytuowany jest szczytem do ulicy. Posiada otynkowane ściany. Front budynku ozdobiony jest gankiem wspartym na czterech toskańskich kolumnach. Dach kryty jest gontem.
zespół folwarczny przy ulicy Piłsudskiego z końca XIX wieku, w okresie PRL wchodzący w skład Państwowego Gospodarstwa Rolnego w Żelechowie. Lista wymienia: stróżówkę, dwojak, trojak, ośmiorak, spichlerz, chlew, oborę oraz budynek zawierający chlew, oborę i stajnię. Zabudowania zostały wpisane na listę zabytków w 1987 roku.

[edytuj] Inne

stara remiza strażacka przy ulicy Kościuszki z 1923 roku. W 2006 roku budynek przeszedł remont. Na wieży zainstalowano wtedy zegar wybijający pełne godziny. Od tego czasu rozpoczęto też wygrywanie hejnału o godzinie 12:00. Obecnie remiza służy jako dom weselny.
kirkut przy skrzyżowaniu ulic Chłopickiego i Reymonta, na którym znajduje się około 200 macew. Są to w większości kamienie z napisami, ale można tam także zobaczyć ocalałe i fragmenty zniszczonych nagrobków. Cmentarz został założony w 1802 roku.
budynek Urzędu Miasta i Gminy Żelechów, przy ulicy Piłsudskiego. Murowany budynek istniał już w pierwszej połowie XIX wieku. Wybudowany został dla aptekarza Henryka Theinera.^[1]
organistówka przy ulicy Długiej znajdująca się w pobliżu kościoła parafialnego. Drewniany, parterowy dom o konstrukcji zrębowej powstał w 1844 roku.^[1]
kamienica przy ulicy Piłsudskiego wybudowana w 1913 roku dzięki staraniom Antoniego Michałowskiego na potrzeby banku i domu ludowego. W budynku znajduje się sala teatralna, która wykorzystywana była do przedstawień, a także jako sala kinowa.
kapliczka św. Jana Nepomucena przy skrzyżowaniu ulic Długiej i Chłopickiego. Powstała na początku XIX wieku. Jest to słupowa, czworoboczna, murowana i otynkowana kapliczka. Figura świętego, także pochodząca z tego okresu, przykryta jest daszkiem.
murowany młyn przy ulicy Długiej z przełomu XIX wieku i XX wieku.
Wiele drewnianych i murowanych domów z XIX wieku.

[edytuj] Zniszczone

synagoga, która przed II wojną światową, znajdowała się na terenie obecnego parku. Wybudowano ją w okresie 1770 - 1780. Podpalona już dwa dni po przybyciu wojsk niemieckich, została ostatecznie rozebrana tuż po wojnie.
drewniana plebania znajdująca się do 1986 roku w miejscu obecnej plebani. Wybudowana została w 1780 roku przez proboszcza Pawła Krajewskiego. Budynek był podmurowany, zbudowany z pali drewnianych, miał rozmiary 17 m na 8 m i posiadał 11 pomieszczeń.^[1]
w XVI i XVII wieku w Żelechowie znajdował się zamek. Ulokowany był najprawdopodobniej w pobliżu stawów. Świadczą o tym zapiski ks. proboszcza Krasuskiego z 1840 roku, który pisał o znalezieniu tam podczas prac ziemnych grubych murów z cegły spojonej wapnem. Murowany zamek powstał po 1374 roku, gdyż król Ludwik Węgierski nie wymienił go wtedy pośród zamków w województwie sandomierskim. Pierwsza wzmianka o zamku pochodzi z 1482 roku. Został zniszczony podczas potopu szwedzkiego. Wcześniej znajdowało się tam prawdopodobnie drewniane grodzisko. Zamek był częścią systemu obronnego, który obejmował także zamek w Wilczyskach i grodzisko w Zwoli.^[1]

[edytuj] Miejsca pamięci narodowej

Przy skrzyżowaniu ulicy Tadeusza Kościuszki i alei Wojska Polskiego, w pobliżu starej remizy strażackiej, istnieje otoczony murkiem skwer w którym znajduje się głaz i tablica upamiętniająca uchwalenie Konstytucji 3 maja. Co roku odbywają się przy nim obchody Święta Trzeciego Maja.
Przy ulicy Ludwika Pudły istnieje skwer, na którym znajduje się kilkumetrowy głaz pochodzący z lasu wilczyskiego. Do głazu przymocowana jest tablica upamiętniająca poległych i pomordowanych podczas II wojny światowej. Skwer znajduje się w miejscu gdzie mieściło się getto, a przed wojną m.in. mykwa i siedziba gminy żydowskiej.

[edytuj] Ważniejsze obiekty

Urząd Miasta i Gminy Żelechów - ul. Józefa Piłsudskiego 47
Urząd Pocztowy - ul. Romualda Traugutta 3 a
Ochotnicza Straż Pożarna - ul. Romualda Traugutta 5
Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury - ul. Romualda Traugutta 5
Posterunek policji - ul. Romualda Traugutta 5
Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna - Rynek 1
Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych im. Ignacego Wyssogoty Zakrzewskiego - ul. Józefa Piłsudskiego 45
Liceum Ogólnokształcące im. Joachima Lelewela - ul. Szkolna 3
Parafia Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny w Żelechowie - ul. Długa 126

[edytuj] Przyroda

Pałac Ordęgów

W Żelechowie znajdują się pomniki przyrody do których należą lipy drobnolistne i klony w zabytkowym parku wokół pałacu, który stał się w 2005 roku własnością prywatną. W mieście znajduje się także publiczny park nazywany nowym parkiem o powierzchni 6 ha, a także 5 zieleńców o łącznej powierzchni 2,4 ha i 3,6 ha terenów zieleni osiedlowej. W 2005 roku w Żelechowie znajdowały się lasy o powierzchni 32,7 ha, z czego zdecydowana większość znajdowała się w prywatnych rękach.¹ Tuż przy południowej granicy miasta znajduje się dość duży, państwowy las nazywany żelechowskim, a także prywatne lasy na Wardzie. Można tam spotkać m.in. sarny.

[edytuj] Ochrona środowiska

W pobliżu stawów działa biologiczna oczyszczalnia ścieków, mogąca wg. projektu oczyścić 200 m³/dobę (odpowiada to 16 300 osobom). W 2005 roku oczyszczalnia obsługiwała tylko 3 280 osób. Dzieje się tak ponieważ nie wszędzie dociera jeszcze kanalizacja. W Żelechowie istnieje także niewielka oczyszczalnia przemysłowa. Z 142,5 mln m³ ścieków które dotarły do oczyszczalni 92 10 mln m³ zostały oczyszczone, a 50,5 10 mln m³ odprowadzonych wprost do wód lub gruntów. Woda, pobierana ze źródeł podziemnych, zużywana jest głównie przez gospodarstwa domowe. Wszystkie odpady komunalne, o łącznej masie 640 ton (z czego prawie 450 ton pochodziło z gospodarstw domowych), zostały zgromadzone na wysypisku znajdującym się tuż za granicami miasta.¹

[edytuj] Gospodarka

Żelechów stanowi ośrodek usługowy regionu rolniczego. W samym mieście działa ponad 300 indywidualnych gospodarstw rolnych. Większość z 357 (2005 ¹) zarejestrowanych podmiotów gospodarczych to małe zakłady usługowe, handlowe oraz firmy działające w zakresie budownictwa. Istnieją 22 zakłady należące do sektora publicznego. Historycznie Żelechów związany był z garbarstwem i rzemiosłami takimi jak rymarstwo, szewstwo i kuśnierstwo. Dzięki przywilejom, danym szewcom w końcu XVIII wieku, Żelechów stał się także znanym ośrodkiem tego rzemiosła. Dziś część firm kontynuuje te tradycje.

[edytuj] Przemysł

Jednym z najważniejszych zakładów przemysłowych jest Waryński Żelechów, spółka zależna grupy holdingowej Bumar-Waryński. Produkuje się tam hydraulikę siłową i przyrządy służące do ćwiczeń siłowych i rehabilitacyjnych. Firma Lemet zajmuje się produkcją części zamiennych do ciągników. Firmy Piechur i Koger produkują buty. Poza tym w mieście mają siedzibę podmioty przemysłu spożywczego i odzieżowego.

[edytuj] Handel

W Żelechowie działa kilkadziesiąt sklepów.

We wtorki, w godzinach rannych w Żelechowie odbywają się targi. Mają one ponad pięćsetletnią tradycję. Targowisko mieści się na placu pomiędzy ulicami Lelewela, Sienkiewicza i aleją Wojska Polskiego. Jest on jednak zbyt mały, więc często handel odbywa się także na okolicznych ulicach. Do Żelechowa zjeżdżają się wtedy handlarze i okoliczni rolnicy, czyniąc z tych okolic miasta bardzo ruchliwe miejsce. Część Rynku także służy jako targowisko. Przy ulicy Jana Kochanowskiego znajduje się targ zwierzęcy. Wpływy z opłat targowych w 2005 roku wyniosły około 72 200 złotych.¹

[edytuj] Gospodarka mieszkaniowa

Wg danych z 2005 roku w Żelechowie znajdowało się 1 210 mieszkań z 4 915 izbami. Większość mieszkań stanowiła własność prywatną, 133 mieszkania należały do spółdzielni mieszkaniowych, 70 do gminy, a 6 do zakładów pracy. W centralne ogrzewanie wyposażone było 69,8% mieszkań, w łazienkę 74,4%, a dostęp do wodociągu miało 86,6%. Przeciętna wielkość mieszkania wynosiła 76,2 m² (22,0 m²/osobę). W 2005 oddano w Żelechowie do użytku 9 nowych mieszkań, wszystkie wybudowane indywidualnie.¹

[edytuj] Ochrona zdrowia

W 2005 roku w Żelechowie znajdowały się cztery niepubliczne ośrodki zdrowia i trzy apteki.¹

[edytuj] Religia

Grób rodziny Ordęgów

Większość mieszkańców miasta to katolicy. W Żelechowie mieści się siedziba dekanatu żelechowskiego grupującego kilka okolicznych parafii w tym tutejszą parafię Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny. W mieście znajduje się cmentarz parafialny. Mają tutaj placówkę Siostry Opatrzności Bożej. Jest to stały punkt noclegu pielgrzymów wędrujących do Częstochowy.

[edytuj] Kultura

W Żelechowie działa biblioteka publiczna mająca siedzibę w ratuszu, a także cztery biblioteki szkolne. Dnia 17 sierpnia 1997 roku, z okazji obchodów 550. rocznicy nadania praw miejskich, powołano do życia Izbę Pamięci Ziemi Żelechowskiej. Początkowo działała ona przy bibliotece, obecnie przy Urzędzie Miasta i Gminy. Izba posiada zbiory związane z historią, archeologią, etnografią i sztuką związane z miastem i okolicą. Znajdują się tam m.in. archiwa parafialne, dawne dokumenty, zdjęcia, zabytki archeologiczne i obrazy artystów związanych z okolicami.

Przy ulicy Romualda Traugutta mieści się Miejsko Gminny Ośrodek Kultury. Od 1996 roku w okresie świątecznym organizowany jest Przegląd Bożonarodzeniowych Form Teatralnych, w którym uczestniczą uczniowskie grupy teatralne. W 2006 roku młodzież z okazji Dnia Kobiet i Walentynek zorganizowała koncerty muzyczne. Przy MGOK-u działa także ludowy zespół Łomniczanki związany z pobliską wsią Łomnicą. W tym samym budynku mieści się także siedziba Ochotniczej Straży Pożarnej, przy której działa orkiestra. Przy parafii działa schola Perełki, która występowała m.in. przy koncertach Arki Noego i Mieczysława Szcześniaka w Warszawie i w programie telewizyjnym Ziarno. Co roku na początku września mają miejsce Dni Żelechowa, impreza mająca upamiętniać nadanie praw miejskich w 1447 roku. Podczas tych uroczystości, a także innych okoliczności w ostatnim czasie koncertowali m.in. Mieczysław Szcześniak, Papa Dance i Eleni Tzoka.

Od końca XIX wieku do lat 70. XX wieku działał w Żelechowie teatr amatorski. Jego działalność została zainicjowana przez dra Antoniego Michałowskiego. W 1905 roku powołano Towarzystwo Miłośników Sceny i Muzyki. W 1913 roku przedstawienia odbywała się w domu kultury, wybudowanym przy ulicy Pałacowej (obecnie Piłsudskiego). W 1927 teatr wystawił sztukę Skalmierzanki z udziałem uczniów szkoły baletowej w Warszawie i w reżyserii zawodowej aktorki Marii Dmowskiej. Po II Wojnie Światowej teatr zdobywał wiele nagród i wyróżnień. Była to między innymi I nagroda na Światowym Festiwalu Młodzieży i Studentów w Warszawie i nagroda Ministra Kultury i Sztuki. W 1976 roku grupa ze sztuką Pensja pani Latter zdobyła II nagrodę na Ogólnopolskiej Prezentacji Teatrów Dramatycznych w Stalowej Woli. Wraz ze śmiercią Konstantego Bernackiego, który od 1950 roku opiekował się teatrem, zakończyła się jego działalność.

W okresie PRL w Żelechowie działało kino, które na początku lat 90. zostało zlikwidowane.

Stowarzyszenia (nie będące ogólnokrajowymi partiami politycznymi) działające w Żelechowie:

Związek Kombatantów Rzeczypospolitej Polskiej i byłych Więźniów Politycznych
Stowarzyszenie Polskich Kombatantów w Żelechowie
Związek Emerytów i Rencistów w Żelechowie
Katolickie Stowarzyszenie Niepełnosprawnych Diecezji Siedleckiej z siedzibą w Żelechowie
Towarzystwo na Rzecz Rozwoju Inicjatyw Gospodarczych
Klub Sportowy Sęp Żelechów
Ochotnicza Straż Pożarna
Polski Związek Wędkarski Koło Nr 11 w Żelechowie

[edytuj] Media

Urząd Miasta i Gminy od 2006 roku wydaje czasopismo Żelechowiak. Towarzystwo na Rzecz Rozwoju i Wyzwalania Inicjatyw Gospodarczych do 2003 roku wydawało także miesięcznik Żelechowskie Wieści. Obecnie ukazuje się także magazyn Forza Sęp dotyczący klubu sportowego Sęp Żelechów. Od końca 2006 roku w mieście znajduje się nadajnik Katolickiego Radia Podlasie. Sprawy lokalne poruszane są także na łamach Tygodnika Siedleckiego i Życia Garwolina, a w telewizji w Kurierze Mazowieckim.

[edytuj] Edukacja

Hala sportowa przy gimnazjum im. Jana Pawła II

W mieście działa przedszkole, Szkoła Podstawowa im. Romualda Traugutta, która w 2005 roku miała 434 uczniów. Działa także Gimnazjum im. Jana Pawła II, które w 2005 roku kształciło 489 uczniów. Do dwóch liceów w 2005 roku uczęszczały 274 osoby, a do innych szkół średnich 759 osób¹. Szkoły ponadgimnazjalne w Żelechowie:

Liceum Ogólnokształcące im. Joachima Lelewela. W 1916 roku, kiedy w mieście przebywały wojska niemieckie, utworzono gimnazjum ogólnokształcące, zostało ono jednak zlikwidowane już w 1924 roku. Ponownie szkołę utworzono tuż po II wojnie światowej w 1944 roku. W 1950 roku została ona upaństwowiona. W 1969 szkoła otrzymała imię Joachima Lelewela.
Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych im. Ignacego Wyssogoty Zakrzewskiego. Zespół wywodzi się z Powiatowej Szkoły Ślusarsko-Mechanicznej powstałej w 1941, podczas okupacji niemieckiej. W 1944 zmieniono nazwę szkoły na 4-letnie Gimnazjum Mechaniczne. W 1973 powstał budynek w którym szkoła działa do dziś. W skład zespołu wchodzą:

liceum ogólnokształcące
liceum profilowane
technikum zawodowe
zasadnicza szkoła zawodowa
liceum uzupełniające.

[edytuj] Sport i rekreacja

W mieście działa klub sportowy Sęp Żelechów założony w 1921 roku. Drużyna piłkarska wchodząca w skład klubu gra w biało niebieskich barwach, obecnie w mazowieckiej lidze okręgowej w grupie Siedlce. Największym sukcesem Sępa było granie w III lidze w sezonie 1981/1982. Klub posiada boisko z trybunami i oświetleniem.

W Żelechowie ogólnie dostępne jest stare boisko Klubu Sportowego Sęp Żelechów przy ulicy Piłsudskiego i boiska do gry w koszykówkę lub tenis. Przy szkołach znajdują się łącznie trzy hale sportowe.

W mieście działa także 11. koło Polskiego Związku Wędkarskiego, a przy ulicy Ogrodowej znajdują się ogródki działkowe.

[edytuj] Polityka

Siedziba Urzędu Miasta i Gminy Żelechów

[edytuj] Samorząd

Żelechów jest siedzibą gminy miejsko-wiejskiej Żelechów. Zgodnie z ustawą o samorządach z 1990 roku gmina posiada Burmistrza Miasta i Gminy - organ władzy wykonawczej i Radę Miejską - organ władzy stanowiącej i kontrolnej. Burmistrzem od 1994 roku jest Leonard Gula, członek Polskiego Stronnictwa Ludowego, związany w ostatnich wyborach z Komitetem Wyborczym Wyborców Sokołowska Wspólnota Samorządowa. Radni wybrani z okręgów na terenie miasta Żelechów (7 mandatów na całkowitą liczbę 15 członków Rady Miejskiej):

Barbara Abramska-Myrcha (KWWSWS) (1. zastępca przewodniczącego rady)
Eugeniusz Gałązowski (KWWSWS)
Tadeusz Grudziński (KWWSWS)
Marek Jasek (Komitet Wyborczy Wyborców Krzysztof Ośka)
Krzysztof Kapczyński (KWWKO)
Jadwiga Kulikowska (Komitet Wyborczy Wyborców "Nasza Gmina Żelechów")
Mieczysław Marczak (KWWSWS) (2. zastępca przewodniczącego rady)

Andrzej Bernacki, związany z Prawem i Sprawiedliwością, jest radnym powiatu garwolińskiego.

Wybory przeprowadzone w 2006 roku bardzo zainteresowały mieszkańców, w dniu 21 listopada frekwencja wynosiła ponad 60%, w drugiej turze wyborów sięgnęła już około 70%.^[4]

[edytuj] Partie polityczne

Partie polityczne działające na obszarze miasta:

[edytuj] Poglądy polityczne mieszkańców

W drugiej turze wyborów prezydenckich z 2005 roku, w Żelechowie 69,7% głosów zdobył Lech Kaczyński, przy frekwencji 53,5%. Żelechowiacy poparli wejście Polski do Unii Europejskiej w referendum w 2003 roku, oddając 62,4% głosów na tak, przy frekwencji 60,0%. W wyborach parlamentarnych z 2005 roku przy frekwencji 44,4% wyniki były następujące:^[4]

Prawo i Sprawiedliwość - 25,5%
Liga Polskich Rodzin - 20,0%
Platforma Obywatelska - 14,1%
Sojusz Lewicy Demokratycznej - 13,7%
Samoobrona Rzeczpospolitej Polskiej - 12,6%
Ruch Patriotyczny - 4,9%
Polskie Stronnictwo Ludowe - 4,7%
inne ugrupowania polityczne i kandydaci niezależni - 4,5%

[edytuj] Transport

Ulica Długa - fragment drogi krajowej nr 807

Przez miasto przebiega droga wojewódzka nr 807 Łuków - Maciejowice. W Żelechowie jest to ulica Długa, skręca ona na Ostrowie na południowy zachód. Skrzyżowania z ulicą Długą zostały w ostatnich latach przebudowane, tak aby zapewnić przestrzeganie pierwszeństwa przejazdu. Żelechów położony jest w odległości 12 km, od trasy europejskiej E372 (droga krajowa nr 17). Miejscowość posiada bezpośrednie połączenie PKS z Garwolinem, Łukowem, Rykami, Siedlcami, Stoczkiem Łukowskim i Warszawą. Brak jest bezpośredniego połączenia z Lublinem, podróżni zmuszeni są do przesiadania się w Rykach. Przystanek autobusowy znajduje się na Rynku. Najbliższe stacje kolejowe znajdują się w Sobolewie i Stoczku Łukowskim. Najbliższy port lotniczy to Warszawa-Okęcie.

Ulice wyjazdowe: ulica Wilczyska prowadzi do Wilczysk, a dalej do Miastkowa Kościelnego. Skręcając z ulicy Długiej tuż przed zachodnią granicą miasta można dostać się na drogę do Garwolina. Jadąc ulicą Długą na zachód można dojechać do szosy lubelskiej, a dalej do Maciejowic. Ulica Józefa Chłopickiego prowadzi do Trojanowa. Ulicą Romualda Traugutta można dojechać do Ryk. Aleja Wojska Polskiego prowadzi w kierunku Okrzei. Jadąc ulicą Długą na wschód można dotrzeć do Łukowa lub Woli Mysłowskiej.

Układ drogowy Żelechowa tworzy pierścień wokół obszaru o najściślejszej zabudowie. Składa się on z ulic: Henryka Sienkiewicza, Izaaka Weisenberga, Długiej, Józefa Chłopickiego i Romualda Traugutta, która krzyżuje się z ulicą Sienkiewicza. Główną drogą śródmiejską jest ulica Tadeusza Kościuszki.

[edytuj] Osoby związane z Żelechowem

Grób Ignacego Wyssogoty Zakrzewskiego (pierwszy po lewo)

Andrzej Ciołek z Żelechowa - właściciel Żelechowa, rycerz, dowodził chorągwią w bitwie pod Grunwaldem.^[1]
Samuel Maciejowski - właściciel majątku Żelechów, biskup płocki i krakowski, urodził się w Żelechowie^[1]
Wacław Rzewuski - hetman polny koronny, pisarz, właściciel Żelechowa, z jego polecenia wybudowano kościół filialny.^[1]
Lewi Izaak z Berdyczowa - cadyk, osiadł w Żelechowie w 1772 roku, był jednym z głównych przywódców chasydyzmu.^[5]
Ignacy Wyssogota Zakrzewski - pierwszy prezydent Warszawy, właściciel Żelechowa, spędził tam ostanie lata swojego życia i tamże został pochowany.
Joachim Lelewel - historyk, poseł na sejm z powiatu żelechowskiego.
Romuald Traugutt - generał, dyktator powstania styczniowego, mieszkał w Żelechowie.
Antoni Michałowski - lekarz, działacz społeczny, uczestnik powstania styczniowego.
Władysław Opala - działacz lokalny, poseł na Sejm Ustawodawczy.^[6]
Władysław Polesiński - pilot i założyciel Rycerskiego Zakonu Krzyża i Miecza, pochodził z Żelechowa.^[6]
Ludwik Pudło - przedwojenny burmistrz Żelechowa, w pobliżu Rynku znajduje się ulica jego imienia.^[6]
Izaak Meir Weissenberg (1881-1938) - pisarz pochodzący z Żelechowa, w mieście znajduje się ulica jego imienia. W swoich powieściach opisywał życie w przedwojennym Żelechowie.
Janusz Białek - piłkarz i trener piłkarski, pochodzi z Żelechowa.
Janusz Józefowicz - choreograf, aktor, scenarzysta i reżyser, pochodzi z Żelechowa.