Prnjavor

Izvor: Wikipedija

Ovo je glavno značenje pojma Prnjavor. Za naselje u Slavoniji, pogledajte Prnjavor (Slavonski Brod).

Prnjavor

Slika:Prnjavor (grb).png

Entitet
Bosne i Hercegovine

Republika Srpska

Sjedište

Prnjavor

Načelnik

Vlado Zivkovic

Površina

631 km²

Stanovništvo
- Ukupno
- Gustoća

47.055 (1991.)
oko 71/km²

Prnjavor je grad i općina u Bosni i Hercegovini, nedaleko Banja Luke. Administrativno pripada Republici Srpskoj.

Na prostorima nekadašnje SFRJ nalazilo se čak 12 mjesta s nazivom Prnjavor.

[uredi] Zemljopis

Općina Prnjavor nalazi se u slivu rijeke Ukrine. Grad se nalazi na nadmorskoj visini od 185 metara. Površina općine je oko 631 km², a sam grad Prnjavor se prostire na površini od oko 5,5 km². U blizini grada Prnjavora se nalazi banja Kulaši, poznata po svom ljekovitom, prirodnom vrelu mineralne vode. Prema posljednjem službenom popisu, općina Prnjavor je imala 47.055 stanovnika, a prema procjenama trenutno ih ima oko 45 000.

[uredi] Stanovništvo

Po posljednjem službenom popisu stanovništva iz 1991. godine, općina Prnjavor imala je 47.055 stanovnika, raspoređenih u 63 naselja.

Nacionalni sastav:

Srbi - 33.508 (71,21%)
Muslimani - Bošnjaci - 7.143 (15,18%)
Hrvati - 1.721 (3,65%)
Jugoslaveni - 1.757 (3,73%)
ostali - 2.926 (6,23%)

Nacionalni sastav 1971. godine, bio je sljedeći:

ukupno: 46.734

Srbi - 35.177 (75,27%)
Muslimani - 6.143 (13,14%)
Hrvati - 2.148 (4,59%)
Jugoslaveni - 96 (0,20%)
ostali - 3.170 (6,80%)

[uredi] Naseljena mjesta

Babanovci, Brezik, Crkvena, Čivčije, Čorle, Doline, Donja Ilova, Donja Mravica, Donji Galjipovci, Donji Palačkovci, Donji Smrtići, Donji Štrpci, Donji Vijačani, Drenova, Gajevi, Galjipovci, Gornja Ilova, Gornja Mravica, Gornji Galjipovci, Gornji Palačkovci, Gornji Smrtići, Gornji Štrpci, Gornji Vijačani (dio), Grabik Ilova, Gusak, Hrvaćani, Husrpovci, Jadovica, Jasik, Kokori, Konjuhovci, Karać, Kremna, Kulaši, Lišnja, Lužani, Maćino Brdo, Mračaj, Mravica, Mujinci, Naseobina Babanovci, Naseobina Hrvaćani, Naseobina Lišnja, Novo Selo, Okolica, Orašje, Otpočivaljka, Paramije, Pečeneg Ilova, Popovići, Potočani, Prnjavor, Prosjek, Puraći, Ralutinac, Ratkovac, Skakavci, Šarinci, Šereg Ilova, Šibovska, Štivor, Velika Ilova i Vršani.

[uredi] Uprava

"Većina naselja na ovom području po vremenu postanka i po dužini života starija je od Prnjavora. Ime Prnjavor na području naše zemlje vrlo je rasprostranjeno. Naime u bivšoj SFRJ postoji 12 naselja sa imenom Prnjavor. Postoje dva puta, dva načina u nastanku imena ovih mesta.

Kod onih mesta koja su nastala na manastirskim posedima, kao manastirska sela, kod njih ne može biti dileme o nastanku imena. Manastirski posedi su odavno dobili ime Prnjavor. Ovde opet postoji nekoliko varijanti u tumačenju same riječi prnjavor. Drugi način nastanka naselja Prnjavor više je stvar igre slučaja. Zašto se u nastanku prvog naselja pominje igra sličaja? Ovaj drugi način, put nastanka naselja sa imenom Prnjavor, nisu nastajala planski niti je njihov nastanak vezan za posebne geografske uslove. To su slučajevi kada putnik namernik, dobronamernik, skitnica, protuva itd., želi da pomogne sebi ili sebi i drugima, pa se najčešće gonjen nuždom negdje skrasi. Naseli se negde sam ili sa nekom družinom. To znači unekoliko otpočinjanje novog života. Za takvo naseljavanje, naseljavanje u takvim prilikama, naš narod ima izraz sprnjavoriti se. Razume se, moglo bi se naći sličnih izraza, ali iz tog razloga nastaje samo ime Prnjavor. Izraz sprnjavoriti se ili sprnjavoriti, uzima se isključivo zbog toga što se veruje da su oni koji su se negde naselili bez prethodne pripreme, siromašni ljudi, ljudi u dronjcima i prnjama ili beskućnici.

Sada se s pravom pitamo kako je nastao ovaj naš Prnjavor i kako je dobio ime? U nastanku ovog Prnjavora upliću se obje varijante. No prvo da malo zavirimo u knjige da vidimo kako je nastala reč prnjavor, koja je vezana za manastirski posed. U traženju istine poteže se za grčkim, vizantijskim i nemačkim rečima, iz kojih se smatra da je nastala reč prnjavor.

U rečniku Vuka Stefanovića Karadžića stoji: rauz manasterij, klosterdorf, manastirsko selo. Reč prnja objašnjava se rečju dronjak. U Enciklopedijskom rečniku stranih reči i izraza reč prnja nije objašnjena. Nema etimološkog objašnjenja ove reči ni u "Enciklopedijskom rečniku JAZU" iz Zagreba. Prema tome ova reč ostaje kao izraz domaćeg porekla. Neki naučnici nalaze prevod ove reči u nemačkom i grčkom jeziku. U rečniku srpsko-hrvatsko nemačkog jezika, prof. Šercer reč prnjavor objašnjava rečju krikwinkel, što u prevodu znači vranogračje, mesto gde vrane grakću. Lingvista dr Stojanka Popović, za reč prnjavor nalazi odgovarajuću reč fenscedorf, a ta reč znači selo krpetina. Dalji navodi tumačenja reči prnjavor ne bi nam dali nikakvo novo objašnjenje. Ali iznećemo još jedno objašnjenje o indirektnom, posrednom postanku reči prnjavor.

U Vizantiji je postojao zemljišni posed pronia. Ovaj posed je davan ljudima zaslužnim za vojnu službu, pravo na doživotno uživanje a kasnije u trajno vlasništvo i nasleđe. Nosioci ili vlasnici ovih poseda zvali su se pronijari. Pronija je bila krupan zemljišni posed na kome je bilo dosta zavisnih seljaka, koji su obrađivali poed. U srednjem veku feudalci nisu bili samo pojednici, svetovna lica, već su feudalne posede imale i crkve i manastiri. Ovo se naročito vidi u knjizi prof. St. Stanojevića: "Srednjovekovne srpske povelje". Seljaci sa manastirskih i crkvenih poseda u Srbiji nisu vršili vojnu službu sve do vremena Despota Stevana Lazarevića.

U to vreme i vojni čuvar na manastirskom posedu nazivan je pronijarom. Pronijar je postojao i u turskom periodu. To je bio čovek koji je po dogovoru čuvao manastirski posed, a zemlju je obrađivao.

Postoji mišljenje kod izvesnog broja ljudi koji se bave uporednim proučavanjem domaće i strane leksike da je reč pronijar vremenom prešla u reč prnjavor. Ako ovo mišljenje uzmemo kao tačno onda značenje reči pronijar iščezava a reč prnjavor označava manastirski posed, manastirsko selo. Pronijar, prnijar, prnjavor, ovu relaciju priznaje i srpskohrvatski književni jezik, vezuje se uz onu iz koje je reč prnjavor nastala od reči prnja, prnjavoriti, sprnjavoriti.

Napokon da pokušamo da odgovorimo na pitanje kako kako je Prnjavor dobio ime. Istorijska nauka priznaje tri vrste izvora na osnovu kojih dolazi do verodostojnih saznanja i zaključaka. Te vrste istorijskih izvora su sledeće: Pisani izvori, izvori materijalne kulture i tradicija. Istorijska nauka koristi tradiciju u krajnjoj nuždi, kad nema nikakvih drugih izvora. Na tradiciju se nikada ne možemo potpuno osloniti. Ali i pored toga za nastanak Prnjavora pozvaćemo u pomoć tradiciju, naročito predanje koje kaze da se neko u blizini Ganine vode sprnjavorio, neko se tu sa svojom sirotinjom skućio. U predanju se dalje kaže da je neko, tu u blizini Ganine vode podigao han za prihvatanje putnika koji su iz Tešnja i Bosanskog Kobaša išli za Banja Luku. Ovom se predanju može unekoliko verovati.

Đeka Kljajić koji je bio učitelj u Prnjavoru od 1929. godine pisao je u listu "Politika" da je neki čovek, putnik namernik, verovatno trgovac rekao da bi kod Dobre vode trebalo podići han za putnike koji idu tuda. Priča se da je tu i postojala nekakva zgrada u prošlom veku.

Druga varijanta o nastanku imena i mesta prnjavor pored nešto podataka sadrži i predanje. Za drugu varijantu oskudni podaci mogu se naći jedino u banjalučko-bihaćkom šamatizmu, to je knjiga crkvenog sadržaja. U blizini sela Gornji Vijačani, pod planinom Borja nalazio se manastir Liplje u istoimenom selu.

Predanje dalje kaže da je taj manastir osnovao još srpski vladar Dragutin Nemanjić. U starim zapisima manastir se pominje tek u XVI veku. U vreme austro-turskog rata 1683.-1699. god. stanovnici sela manastira Liplje bili su rasterani a njihove zemlje prigrabili su begovi Džinići iz Banja Luke. Oni su istovremeno prigrabili i zemlje susednog manastira Stuplje. Tako se dogodilo da ovaj nekada napredni kraj padne u neprilike koje su ga dovele do potpune zaostalosti. Uz to i crkveni život na ovom području bio je zamro. Zato je crkvenim vlastima bilo stalo da se crkveni zivot na ovom području obnovi. Od viših crkvenih vlasti taj zadatak je dobio sveštenik Maksim Opačić. Na tom planu bila je naglašena relacija manastira Liplja i Stuplja pa dalje preko Palačkovaca do Bosanskog Kobaša.

Pomenuti sveštenik Maksim Opačić je 1829. godine podigao takozvanu ćeliju, koja je služila u crkvene svrhe. Ta se ćelija nalazila na mestu gde se danas nalazi kuća Nedeljka Slatinca.

U blizini ćelije bila je podignuta i kuća za stanovanje sveštenika u bosanskom stilu. Urbanističkim planom Prnjavora, planom koji nije mnogo mario za starine ovog mesta, kuća koja je bila u blizini ćelije porušena je 1978. godine. Kako rekosmo, crkva je nazvana ćelijom a to nije slučajno učinjeno. Naime, želelo se da se na ovaj način izbegne sukob sa turskim vlastima, koje nisu bile rade da se na ovom području obnavlja crkveni život. Veruje se da se taj dio današnjeg Prnjavora, tzv. Prnjavorsko brdo počelo zvati Prnjavor. Prema kazivanju Ljubomira Opačića ime Prnjavor prenelo se i na predeo Ganine vode. I tek se ovde stvara prava nejasnoća kako po pitanju samog imena Prnjavor tako i po pitanju nastanka samog naselja Prnjavor. Prihvatljiva je i nedvosmislena činjenica da je u Prnjavoru podignuta prva crkva ćelija 1829. godine, ali neke činjenice govore da je na području istog naselja podignuta mala džamija još 1800. godine. Razume se, džamija je podignuta za potrebe islamskih vernika, onih koji su tu živeli. Na osnovu ovoga nameće se pitanje kako se ovo naselje zvalo pre podizanja crkve na prnjavorskom brdu 1829. godine? Ovde nam podaci nisu naklonjeni.

Za prvu polovinu XIX veka, kada je Prnjavor kao naselje postojao, u turskim izvorima nemamo nikakvih podataka ni o imenu ni o postojanju mesta. Podaci o Prnjavoru kao crkvenoj parohiji od 1834. godine postoje u banjalučkom šamatizmu.

Znači dileme nema da je naselje Prnjavora postojalo pre 1829. godine. Nema dvoumljenja ni u tome da su tada u mestu Prnjavor živele muslimanske i pravoslavne porodice, ali najverovatnije još grupisane i odvojene jedne od drugih po mestu stanovanja. napomenuli smo da je ovo naselje postojalo još početkom XIX veka. Logično je, da je to naselje moralo imati i svoje ime. Činjenice donekle govore da je ime naselja moglo biti Prnjavor.

Da vidimo koje su to činjenice koje govore u tom smislu? Prvo: za period do 1834 za ovo naselje nije vezano nijedno drugo ime. Drugo: Da crkva nije 1834. godine registrovala ime naselja Prnjavor, Prnjavor bi sigurno još bio u senci zbivanja i o njemu se ne bi znalo da postoji. Dalje put iz Bosanskog Kobaša i Tešnja išao je preko ovog naselja koje je bilo negdje na sredini tog puta. Put je bio teško prohodan, a karavanima je bio potreban odmor. Potreba za odmor trgovaca i kiridžija navela je nekog, nama nepoznatog čoveka da na pogodnom mestu ovog naselja podigne nekakav nužan, skroman objekat za konačenje ovih.

Možemo pretpostaviti da se taj nepoznati tu sprnjavorio, skućio se sa svojom sirotinjom da bi tu živeo. Predanje govori, kako su zapisali Đeka Popović i Ljubomir Opačić da je kod Dobre vode postojala zgrada koja je kao han služila za smeštaj putnika, koji su koristili prometni put Bosanskog Kobaša i Tešnja prema Banja Luci i obratno. Prnjavorsko brdo pošto je nešto kasnije naseljeno od Ganine vode, prihvatilo je ime Prnjavor, koje je ozvaničeno u crkvenom životu naselja. Ova okolnost je išla na ruku pravoslavnoj crkvi, čiji je cilj bio, kako smo već naglasili, da se obnovi crkveni život na ovom području. Naime, u imenu Prnjavor bilo je simbolike značajne za obnovljeni crkveni život na ovom području, koje se u crkvenom smislu vezivalo za davno raseljeni posed, prnjavor manastira Liplja i Stuplja. Možemo reći da je stvoreni Prnjavor postao značajan za crkveni Prnjavor kome je bio život omogućen i u verskom pogledu. Sprnjavoreni Prnjavor i crkveni Prnjavor stucajem okolnosti postali su jedno."

Odlomak iz knjige "Prnjavor i njegova okolina" autora Zdravka Nedovića

[uredi] Gospodarstvo

Prije rata su u Prnjavoru bili slijedeće tvrtke: Tvornica obuće "Sloga" Prnjavor, Tvornica koža "Kožara", Tvornica lanaca "Metalka", Tvornica namještaja "Kvalitet" ,Tvornica dizalica i metalnih konstrukcija "Jelšingrad", Tvornica cijevi "Unis", tvornica školskog namještaja "Standard", Modna konfekcija "Pionir"i dr. Danas je većina ovih tvrtki zatvorena i u gradu i okolici vlada velika nezaposlenost.

Zeljko Petrovic, ucesnik olimpijade u Sydney u disciplini marton.

[uredi] Spomenici i znamenitosti

Spomenik palim borcima iz drugog svjetskog rata u parku u Prnjavoru
Prnjavor je prije rata u BiH bio općina s najvećim brojem naroda i narodnosti (cca 22)
Prnjavor je grad u parku, a ne park u gradu
Svake godine, u vrijeme SFRJ, se održavao motociklistički šampionat u moto - trkama na dan oslobođenja Prnjavora 10. srpnja
Nedaleko od Prnjavora u predgrađu postojala je velika ergela konja Lipicanera
U općini Prnjavor postoji Mjesna zajednica Štivor koja je bila naseljena s većinskim talijanskim stanovništvom
Također u predgrađu Prnjavora postojala je fazanerija. To područje ima 3-4 čista izvora vode jedno je poznato kao "Dobra voda",te "Vodica" gdje se tradicionalno proslavljao Prvi svibnja - praznik rada

[uredi] Obrazovanje

[uredi] Kultura

[uredi] Sport

Grad Prnjavor ima dva nogometna, 3 odbojkaška, jedan rukometni i dva košarkaška kluba. Najveće uspjehe donosi FK Ljubić, koji trenutno igra u 1. nogometnoj lizi Republike Srpske i tu je jedna od vodećih ekipa.