Doboj
Sa Wikipedije, slobodne enciklopedije
|
|||
Općina | Doboj | ||
Središte općine | Doboj | ||
Površina | 813,90 km² | ||
Stanovništvo - Ukupno - Gustoća |
102.549 (1991.) ?/km² |
||
Načelnik | Obren Petrović |
Doboj je grad u sjevernom dijelu Bosne i Hercegovine (44°44′N, 18°05′E). Leži u aluvijalnoj ravnici na 146m nadmorske visine, na lijevoj obali rijeke Bosne između ušća rijeka Usore i Spreče u Bosnu. Prije posljednjeg rata bio je sjedište općine koja je obuhvatala područje od 691km2. Taj prostor sada pripada općinama Doboj, Doboj Istok, Doboj Jug i Usora. Prva od ovih općina se nalazi u manjem bosansko-hercegovačkom entitetu dok se ostale tri nalaze u većem bosansko-hercegovačkom entitetu. Prema podatcima iz 1991. godine u općini je živjelo 102 549 stanovnika, od čega u samom gradu 27 498 stanovnika.
Po navedenom popisu, stanovništo su činili: Bošnjaci 41.164, Srbi 39.820, Hrvati 13.264, Jugosloveni 5.765, i ostali 2.536. Danas je taj etnički sastav izmjenjen uslijed nastajanja novih općina i etničkog čišćenja.
Pored grada Doboja, u općini su 1991. postojala još četiri naseljena mjesta sa preko 2.000 stanovnika, i to:
- Klokotnica (3.989 stanovnika)
- Kotorsko (3.295 stanovnika)
- Grapska Gornja (2.297 stanovnika)
- Makljenovac (2.164 stanovnika)
Sadržaj |
Historija
Antičko razdoblje
Rezultati arheološko - historijskih istraživanja, naručito onih do kojih se došlo obimnim radovima u drugoj polovini 20. vijeka, pokazuju postojanje jednog, inače vrlo rijetkog kontinuiteta ljudskog naseljavanja i življenja oko Doboja. Od najstarijih epoha prahistorije, u svakom vremenskom razdoblju, ovde žive ljudi zasnivajući naseobine oko ušća Usore i Spreče u Bosnu. Otkrivena su i istraživana brojna staništa pračovjeka, lovca starog kamenog doba ( paleolita ), ne u pećinama, vec na otvorenom po glavicama glinenih brijegova iznad riječnih dolina. Naselja zemljoradnika, iz mnogo kasnijeg mlađeg kamenog doba (neolita) su zasnivana u ravnicama pokraj žitorodnih polja, koja tada po prvi put u historiji, čovjeka hrane hljebom.
Iza toga, u vrijeme bakarnog, bronzanog i željeznog doba ljudska naselja se utvrđuju bedemima od nabijene gline miješane sa pljevom od žitarica, a potom još i pale da bi se što duže održale, ili se utvrduju suhozidom od kamena, dok se za lokacije odabiraju glavice na teško pristupacnim uzvišenjima. -
Znacajno je što postoje nesumnjivi tragovi, da još u ovim prahistorijskim danima od Panonije i srednje Evrope, pa prema Mediteranu i Jadranskom primorju, ide putni pravac - komunikacija, a sa njom u oba pravca protok i razmjena materijalnih dobara, tehničkih umijeća, duhovnih tekovina, znanja, ideja. Na takav nacin i naše oblasti učestvuju u opšem napretku starog prahistorijskog svijeta. Konacno su Rimljani, koji naše krajeve osvajaju tokom poslednjih desetljeća stare ere, kroz dolinu Bosne probiti trasu druma i popločati ga kamenom u 2. vijeku nove ere.
Kao iskusni osvajači oni su odmah uvidjeli stratešku vrijednost prostora ovog dijela doline rijeke Bosne, pa već u ranom 1. vijeku nove ere su sagradili veliki vojnički logor Castrum. Oblika je pravougaonika veličine oko 160 x 135 m, debljina zidova oko 1,90 m, i danas su dijelom očuvani oko 1,50m. Na svakom ovalnom uglu su kule, a na polovini svake stranice postoje otvori - kapije, koje su opet sa obije strane zaštićene kulama. U sredini velikog pravougaonika je zgrada štaba, a okolo citavog Castruma je opkopan široki rov i navedena voda iz stotinjak metara udaljenog korita Bosne. Čitav kompleks je građen od kamenih blokova, čija su lica u zidovima nemarno uravnata, a kamen je vezan krečnim malterom. To su prve građevine kod kojih je korišćeno krečno vezivo, jer do tada je u našim krajevima gradnja kamenom bila praistorijskog tipa, u suhozidu bez veziva.
U pravcu zapada preko širokog rova sa vodom, a u podnožju uzvišenja sagrađeno je naselje Canabea. To je valjda najstarije naselje gradskog tipa u našim oblastima jer je istovremeno Castrumu. Nađeni su temelji više od desetak izduženih građevina sa po dva/tri ulaza u uske hodnike i iz kojih su zatim ulazi u manje prostorije - kabine veličine oko 2,5 x 3 m. Tu su živjele legionarske naložnice (krive, a ne vjenčane vojničke žene). Naselje je imalo veliku zgradu kupatila sa toplom vodom koja je vodovodnim cijevima od keramike provedena kroz čitavo naselje. Izmedu građevina je ulica, oko 8 m široka, popločana je kamenom od koga su i sve građevine Canabea.
Groblje Castruma i Canabea, a svakako i nekih naselja u najbližoj okolini, čije nam lokacije nisu poznate, bilo je na visiji iznad Canabea. Neki su nadgrobni spomenici djelimično očuvani, pa je iz njih poznato i više imena najstarijih žitelja našeg kraja. Četvrti objekat velikog Rimskog kompleksa je Refugium, a nalazi se na brijegu neposredno iznad ušća Usore. Najkasnija je rimsko-bizantska gradnja 4 - 5. vijeka na ovom mjestu. Zanimljiva je, jer predstavlja napor antičkih graditelja da novim konceptima i rješenjima utvrđenja, odbrane zemlju od navale brojnih barbara. Do naših dana su ostaci ovih spomenika različito očuvani. Staro rimsko groblje je uništeno krajem 19. vijeka. Refugijum je uništavao kamenolom takođe već od kraja 19. vijeka, zatim gradnja Osnovne škole posle 2. svjetskog rata, pa je očuvana oko jedna četvrtina ovog utvrdenja.
Canabea su u našim danima 1965. godine, iskopom lateralnog kanala, potpuno nepotrebno i siledžijskim postupcima ljudi iz vodoprivrede, najvećim dijelom razorena, a skretanjem za samo 20m spomenik bi bio spašen. Temelji Castruma su do danas dobro ocuvani (najveci dio građevnog kamena njegovih zidova prenijet je u 13. vijeku radi gradnje tvrđave Doboj). Međutim, danas mu prijeti još veća opasnost od sadašnje divlje gradnje, što mu se prijeteći približava i praktično sa svih strana-opkoljava.
Očito je da savremeni Doboj još uvijek nije uočio rijetko pogodnu šansu za razvoj značajnog turističkog centra i kroz njega koristan izvor privredne djelatnosti, što mu pruža ovaj vanserijski vrijedan kulturno - historijski kompleks.
Doseljavanje Slavena tokom 6. i 7. stoljeća
Srednjovjekovna država Bosna
Prvo pominjanje imena Doboj u historijskim zapisima
"... in Uxora suptus castrum Doboy... - U Usori pod tvrdavom Doboj", 16.juna 1415. godine logoroju vojske madarske, tih dana u ratnom pohodu kroz dolinu Bosne. Vijest je ovo dubrovackih trgovaca upućena mađarskom kralju Sigismundu, a istovremeno i najstariji spomen tvrđave Doboj u pisanim istorijskim izvorima. Varoš, naselje ovaj dokumenat ne spominje.
Osmansko doba
Početkom jula 1415, kada se Doboj prvi put pominje u pisanim dokumentima, su Osmanlije, uz pomoć bosanskih snaga potukli ugarsku vojsku koju je kralj Sigismund poslao dolinom rijeke Bosne da bi povratio izgubljeni uticaj u tim krajevima i onemogućio osmanske pljačkaške upade u Hrvatsku i Dalmaciju. Tom osmanskom pobjedom prekinut je ugarski uticaj u srednjovjekovnoj Bosni. Osmanlije su osvojili Doboj 1503. godine i držali su u njemu posadu, s kraćim prekidima, sve do 1835. Kada je poslije bitke kod Sente princ Eugen Savojski prodro u Bosnu sa oko 6 500 ljudi, posada Doboja mu se predala bez borbe 16. oktobra 1697. U austrijsko-osmanskom ratu, 1716-1718, poslije pada Bosanskog Broda, Dervente i Bosanske Gradiške, Austro-Ugari su uputili jedan odred prema Doboju koji je zauzeo i zapalio grad, ali tvrđavu koja je bila ojačana na oko 1 000 vojnika nije mogao osvojiti. Početkom 18. vijeka, Osmanlije su osnovali dobojsku kapetaniju koja je obuhvatala grad i okolinu a pripadala je tešanjskom kadiluku.
Austrougarsko doba
Za vrijeme okupacije Bosne i Hercegovine 1878. godine, poslije neuspjeha kod Donje Tuzle, austrijska 20. divizija generala Saparija (Laszlo Szapary), koja je nastupala od Bosanskog Šamca preko Gračanice prema Zvorniku odbačena je od 5-6000 ustanika pod komandom Mehmeda Vehbi Šemsekadića na položaje oko Doboja. Od 14. avgusta do 6. septembra 20. divizija je vodila više bitaka s ustanicima, koji su nastojali da je opkole i unište te zauzmu Doboj, čime bi austro-ugarski 13. korpus bio odsječen i izolovan u Bosni. Njoj je u pomoć pristigla 4. divizija i u borbama 4.-6. septembra, zajedno su odbacile ustanike preko rijeke Spreče a na lijevoj obali Bosne su ih potisnuli do Tešnja, u koji su ušli bez borbe. Po sopstvenim podacima, Austro-ugari su izgubili 35 oficira i 992 vojnika. Ponovni pokušaji ustanika da razbiju Austro-Ugare kod Doboja polovinom septembra su ostali bezuspješni. Tokom Prvog svjetskog rata Austro-Ugarska je u Doboju organizovala prihvatni koncentracioni logor u koji su dopremani logoraši prije nego što su deportovani u zloglasne logore Arad i Sopranjsk. Kroz logor je prošlo oko 45000 ljudi, žena, djece i staraca (većinom Srba) a veliki broj ih je umro u samom logoru od gladi, iscrpljenosti i epidemija koje su harale istim.
20. vijek
Oružane borbe u Drugom svjetskom ratu oko Doboja su počele 23. august 1941. napadom ustanika na Doboj, Gračanicu, Maglaj i više drugih manjih uporišta. U noći između 23. august i 24. august 1941. godine oslobođen je veći dio grada i izvršena jedna od najvećih diverzija toga vremena u Evropi. Dignuto je u zrak oko 150 vagona sa municijom koja je bila pripremljena za transport na istočni front. Doboj je bio izuzetno važan Nijemcima a posebno u završnim operacijama aprila 1945. pri povlačenju dijelova grupe armija E dolinom rijeke Bosne prema Bosanskom Brodu. Doboj je konačno oslobođen u zoru 17. aprila 1945. godine kada su se Nijemci povukli iz grada a u isti ušle jedinice partizana.
Geografija
Doboj ima izuzetno povoljan geografski položaj. Kada se govori o geografskoj povoljnosti ovog prostora tu se prije svega misli na komunikacijski značaj. Naime, duž prostranih riječnih tokova Bosne, Usore i Spreče razvio se, kako drumski tako i željeznički saobraćaj, dobijajući svoj puni smisao na mikroplanu, tj. ostvarujući povezanost dvaju makroregija (srednjevropska i mediteranska), a time i osnove za nastajanje i razvoj ostalih grana privrede.
Prema tome, slobodno se može reći, da je prostor općine Doboj komunikacijska spona Panonskog i Jadranskog basena, s jedne strane, te Zapadne Evrope i Centralnog Balkana, s druge strane, i kao takav ima strateški značaj, kako za mikroregiju tako i za cijelu Bosnu i Hercegovinu.
Prirodne odlike općine Doboj, gotovo u potpunosti, su izražene karakteristikama prirodno – geografske cjeline sjevernog dijela Bosne i Hercegovine.
U geomorfološkom smislu, na ovom prostoru se smjenjuju različiti oblici. Sjeverni dio općine Doboj karakterišu brežuljkasti tereni izgrađeni od kenozoiskih naslaga, koje se blago spuštaju u ravničarske prostore (riječne doline) sa aluvijalnim zaravnima, dok ka jugu ovi brežuljkasti tereni postaju viši, oslanjajući se na planinske masive sa juga.
Sa hidrološkog aspekta prostor općine Doboj se može označiti kao relativno bogat. Njegovu osnovu čine tok rijeke Bosne i slivovi Usore i Spreče, kao i tok rijeke Ukrine koja čini sjeveroistočnu granicu opštine Doboj sa svojim pritokama, rijekom Ilovom na sjeverom dijelu Krnjinskog područja i rijekom Radnjom na južnom dijelu krnjinskog područja.
U slivu rijeke Bosne, kao lijeve pritoke, značajno je istaći vodotokove Rudanke, Zarječe, Foče, Veličanke, Lovnice i Glogovice, a kao desnu pritoku rijeku Lukavicu sa njenim pritokama.
Klima
Na klimatske uslove koji vladaju na ovim prostorima, prema prethodnim konstatacijama, najviše utiče sjeverni peripanonski dio, koji pripada umjereno – kontinentalnom panonskom pojasu, a to znači da su ljeta topla a zime umjereno hladne, dok prosječna godišnja temperatura iznosi 10 C.
Padavine su uglavnom raspoređene, a najintezivnije su u periodu maj – juni, kada su i najpoterbnije poljoprivrednim kulturama. Prosječno ostvarena količina padavina kreće se od 1000 – 1100 mm / m2.
Stanovništvo
Po posljednjem službenom popisu stanovništva iz 1991. godine, općina Doboj imala je 102.549 stanovnika, raspoređenih u 72 naselja. Poslije potpisivanja Daytonskog sporazuma, veći dio općine Doboj ušao je u sastav Republike Srpske. U sastav Federacije Bosne i Hercegovine ušla su naseljena mjesta: Brijesnica Mala, Brijesnica Velika i Klokotnica, te dijelovi naseljenih mjesta: Lukavica Rijeka i Stanić Rijeka. Od ovog područja formirana je općina Doboj Istok. Zatim, naseljena mjesta: Matuzići i Mravići. Od ovog područja formirana je općina Doboj Jug. U sastav novoformirane općine Usora, ušla su naseljena mjesta: Alibegovci i Ularice, te dio naseljenog mjesta Makljenovac.
Nacionalni sastav stanovništva - općina Doboj, popis 1991.
ukupno: 102.549
- Bošnjaci - 41.164 (40,14%)
- Srbi - 39.820 (38,83%)
- Hrvati - 13.264 (12,93%)
- Jugoslaveni - 5.765 (5,62%)
- ostali, neopredijeljeni i nepoznato - 2.536 (2,48%)
Nacionalni sastav stanovništva - Grad Doboj, popis 1991.
ukupno: 27.498
- Bošnjaci - 11.154 (40,56%)
- Srbi - 8.011 (29,13%)
- Hrvati - 2.714 (9,86%)
- Jugoslaveni - 4.365 (15,87%)
- ostali, neopredijeljeni i nepoznato - 1.254 (4,56%)
Politika
Privreda
Doboj je grad visoko razvijene metalne, tekstilne, hemijske i prehrambene industrije, zatim saobraćaja, poljoprivrede, građevinarstva i trgovine.
U Doboju je sjedište JOD Željezničkog transportnog preduzeća Republike Srpske i Korporacije za željeznički saobraćaj BiH. Doboj je najveći željeznički čvor uBiH, i jedan od najvećih na Balkanu.
Doboj je i pravi sajamski grad. Međunarodni sajam male privrede DOBOJEXPO okuplja veliki broj domaćih i stranih privrednika, što doprinosi uspostavljanju direktnih veza između lokalnog, regionalnog, republičkog i međunarodnog tržišta. Dobojski sajam DOBOJEXPO okuplja brojne privredne subjekte iz zemlje i inostranstva i zato predstavlja značajan ekonomski činilac u razvoju grada i cjelokupne regije.
Prirodna bogatstva
Rudnik uglja
Nalazi se u Stanarima sa površinskim kopom Raškovac i procijenjenim rezervama na oko 140 miliona tona. Ugalj ima značajan procenat vlage, ali veoma malo sumpora, što mu daje poseban kvalitet. Projektovani kapacitet rudnika je 600.000 tona/godišnje.
Izvori geotermalne energije
Područje Doboj – Maglaj – Teslić je utvrđeno kao perspektivno područje za nalaženje značajnih količina termalnih voda, čija se temperatura kreće do 80 C. Za sada organizovane eksploatacije ovih bogatstava nema a nema ni njihove zaštite.
Termomineralane vode
Ugljino – kisele termomineralne vode u vidu izvora postoje u sprečanskoj rasjednoj zoni na lokalitetu Boljanića, sa izdašnošu od 10 l/sec, a prisutne su i u dijelu zapadnog Ozrena (prostor naselja Rječica).
Ležišta bentonita
Ove sirovine se nalaze u ležištu uglja „Stanari“ kao međuslojna glina. Rezerve se procjenjuju na oko 10 miliona tona. Dobija se kao nus – proizvod, pa je vrlo jeftin. Povoljnost ovog ležišta je što se nalazi na pruzi Doboj – Banja Luka.
Ležište kvarcnih sirovina
Ova ležišta se odnose na kvarcni pijesak i šljunak, koji se takođe nalaze u ležištima uglja u Stanarima. Količine su takođe značajne, a neophodna je izgradnja odgovarajuće separacije za ove sirovine.
Obrazovanje
Slobomir P Univerzitet (Fakultet za menadžment, Pravni fakultet, Filološki fakultet / odsjek engleski jezik, Fakultet za informacione tehnologije, Fakltet za grafiku i dizajn, Poreska akademija) i Saobraćajno tehnički fakultet. Na Saobraćajnom smjeru postoje sljedeći odsjeci: drumski i gradski saobraćaj, željeznički saobraćaj, poštanski saobraćaj, kumunikacija, logistika. Tehnički smjer se sastoji od: mašinske (proizvodno mašinstvo, mašinski inžinjering), elektrotehničke (elektronika i automatika, elektrotehničko inžinjerstvo) i informatičke studijske grupe (programiranje, informacione tehnologije i računari). Saobraćajno tehnički fakultet je dio Univerziteta Istočno Sarajevo.
Zanimljivosti
Sportski timovi
- Rukometni klub Sloga
- Fudbalski klub Sloga
Poznate ličnosti
- Ilija Krajinović (kajakaš)
- Nenad Marković (košarkaš reprezentacije BiH)
- Silvana Armenulić (pjevačica).
- Vedran Čorluka, nogometaš NK Dinamo Zagreb
- Krešimir Zubak, bivši član predsjedništva BiH
- Bracini Bećari, poznati muzička grupacija
- Drago Handanović,svijetski priznat umjetnik-vajar
Turističke atrakcije
- Tvrđava Doboj (rani 13. vijek) sa prekrasnim pogledom na grad Doboj
- Rimski grad/logor (Castrum) na ušću Usore u rijeku Bosnu
- Zavičajni Muzej (trenutno pod rekonstrukcijom)
- Spomenik Logorašima I Svjetskog Rata
- Park Narodnih Heroja
- Zanatski Centar
- Bazeni Džungla
Vanjski linkovi
- [1] ((bs))
- Dobojski portal ((bs))
- Opće informacije o Doboju i okolici ((bs))