Tuzla
Sa Wikipedije, slobodne enciklopedije
|
|||
 |
|||
| Općina | Tuzla | ||
| Središte općine | Tuzla | ||
| Površina | km² | ||
| Stanovništvo - Ukupno - Gustoća |
131.861 (1991.) ?/km² |
||
| Načelnik | |||
Tuzla je jedan od najvećih gradova u Bosni i Hercegovini i središte istoimene općine na sjeveroistoku zemlje. Broji 88.521 stanovnika (2005. godine).
Sadržaj |
[uredi] Historija
Tuzla je jedno od najstarijih naselja u Evropi sa kontinuitetom življenja. Dokaz tome su i pronađeni ostaci starog naselja sojeničkog tipa iz vremena neolita. Arheolozi su otkrili brojna naselja sa bogatim ostacima materijalne kulture prastarih stanovnika ovog područja. Pronađen je veliki broj neolitskih glinenih posuda sa raznim ornamentima od crne, sive i crvene keramike ali i kameni noževi, sjekire, strugači i drugo. Otkriveni su ostaci hrane, ljudske kosti, životinjske kosti i razni plodovi koji su koristili za ishranu ljudi tog doba. I ovi podaci potvrdili su tvrdnje da je područje Tuzle bilo naseljeno još u mlađem kamenom dobu.
Među pronađenim arheološkim materijalima ističe se i keramička neolitska posuda čija je namjena bila kuhanje slane vode i proizvodnja soli.
Prvi pisani spomen o Tuzli potiče iz 950. godine. Te je godine bizantijski historičar i car Konstantin Porfiregonit u svom djelu "O upravljanju državom", izričito spomenuo Tuzlu kao grad, pod rimskim nazivom Salines što znači grad soli, sa napomenom da se nalazi u sastavu Raškog kneza Časlava, koji je poginuo u borbi sa Mađarima.
Buran period za Tuzlu i tuzlake zbio se izmedju 1992 - 1995 godine, u periodu kada je na nasu zemlju, pa tako i Tuzlu, vrsena brutalna agresija od strane SiCG. Tuzla je u tom periodu bila i ostala najbolje cuvan, branjen i odbranjen grad. Grad u kojem niti u najtezim vremenima nije nedostajalo multikulture i nacionalnog razumijevanja. Tuzla je dala mnogo heroja, i previse da bi smo ih uspjeli sve nabrojati. Borci tuzlanskog Drugog korpusa Arm.BiH bice upamceni kao najbolji sinovi koje je grad imao. Spomenik Sehidima i Poginulim borcima Odbrambeno oslobodilackog rata se nalazi na gradskom setalistu -Banja. Na spomenutom setalistu se takodje nalaze mezari i grobovi usnule omladine, ubijene u masakru na Kapiji, koji se desio 25.05.1995, od granate ispaljene sa srbskih polozaja na Ozrenu.
[uredi] Kultura
Glavni članak: Kultura
Književnost: Tuzla je grad koji ima veliku književnu tradiciju. Tuzlak je jedan od najvećih pisaca jugoistoka Evrope Meša Selimović (1910 - 1982), Tuzlak je Derviš Sušić, a Tuzlaci su i Stjepan Matijević, Matija Divković, Muhamed Hevai Uskufi (1601 - 1651) kao i drugi pisci koji su zadužili prostor jugoistoka Evrope svojim djelom.
[uredi] Slikarstvo
Iz Tuzle potiču prvi školovani bosanskohercegovački slikari, Đorđe Mihajlović (Akademija u Minhenu) i Adela Ber (Akademija u Beču). Sredinom treće decenije u likovni život se uključuju Franjo Leder, Ismet Mujezinović i Dragiša Trifković, čije stvaralaštvo postaje dominantan činilac duhovnosti grada. Iz Tuzle potiču James Haim Pinto, jedan od vodećih američko-meksičkih muralista, i Kristijan Kreković, slavni peruanski slikar. Historičari umjetnosti kao značajnu pojavu likovnog života Tuzle izdvajaju djelo Mensura Derviševića. Međunarodna galerija portreta u Tuzli je osnovana 1964. godine. Danas je Tuzla sa jednom od najvećih galerija portreta na Balkanu, važan grad za likovnu umjetnost. Već deset godina u Tuzli djeluje udruženje likovnih umjetnika pod nazivom Udruženje likovnih umjetnika Tuzlanskog kantona - ULUTK koje je u decembru 2006. godine obilježilo 10 godina od svog osnivanja, a okuplja preko 50 članova kao i Udruženje mladih autora iz Tuzle.
[uredi] Biblioteke
Pretpostavlja se da su prve biblioteke postojale u 17. stoljeću, pri Behrambegovoj medresi i pri franjevačkim samostanima. Današnja Narodna i univerzitetska biblioteka opslužuje oko 100.000 korisnika, i ima preko 200.000 bibliotečkih jedinica.
[uredi] Muzeji
Muzej istočne Bosne posjeduje etnološku, historijsku, biološku, numizmatičku i umjetničku zbirku. Među 50.000 eksponata sačuvani su tragovi kontinuiteta od 6500 godina života u tuzlanskom kraju. Muzej solarstva, koji postoji u okviru Solane, baštini foto-dokumentacionu građu o istorijatu solarstva.
[uredi] Arhiv
Historijski arhiv Tuzla posjeduje 102 fonda i 22 zbirke, a ukupna količina građe iznosi 1500 dužinskih metara. Najstarija arhivska građa potiče iz 17. stoljeća.
[uredi] Muzika
U Tuzli je 1886. osnovano prvo bosanskohercegovačko pjevačko društvo. Početkom stoljeća djelovalo je više kamernih grupa, te limeni orkestri Kreke i Vatrogasnog društva. Državna niža muzička škola otvorena je 1949., a Srednja muzička škola 1957. godine. Pedesetih godina je osnovan i Veliki jazz orkestar. Među kulturno-umjetničkim društvima koja baštine folklornu tradiciju izdvajaju se KUD Bosna i UKUD Zvonko Cerić .
[uredi] Narodno Pozorište
U Tuzli je 17. aprila 1898. osnovano prvo bosanskohercegovačko pozorište. Narodno pozorište Tuzla u kontinuitetu radi od marta 1949. godine. Šezdesetih godina su pod krovom ove kuće djelovali pionirsko pozorište, baletnaškola i simfonijski orkestar. Časopis Pozorište , kao jedinstvena teatarska revija u BiH, pokrenut je 1953. godine.
[uredi] Školstvo
Prvi organizirani oblici školstva datiraju iz 17. stoljeća, i vezani su za Behrambegovu medresu. Danas postoje 23 osnovne i 17 srednjih škola, sa oko 25.000 učenika. Univerzitet u Tuzli je osnovan 1976., iako prvi oblici visokog školstva datiraju iz 50-tih godina. Članice Univerziteta su sljedeći fakulteti Tehnološki, Edukacijsko-rehabilitacijski,Ekonomski,Fakultet elektrotehnike,Fakultet za tjelesni odgoj i sport,Farmaceutski fakultet,Filozofski fakultet,Masinski fakultet, Medicinski fakultet sa Visokom zdravstvenom skolom,Pravni fakultet,Prirodno matematicki fakultet,Rudarsko geolosko gradjevinski fakultet i Akademija Dramskih Umjetnosti, te više instituta. Na Univerzitetu se obrazuje oko 15000 studenata.
[uredi] Zdravstvo
Prvi oblici organizirane zdravstvene službe zabilježeni su 1874., kada je otvorena Hastahana - prva tuzlanska bolnica. Danas je Univerzitetski klinički centar najveća zdravstvena ustanova regije, sa 43 organizacione jedinice, među kojima devet zavoda i 13 klinika. UKC ima oko 1800 bolesničkih kreveta, oko 2400 zaposlenih, od čega preko 400 ljekara različitih specijalnosti. Dom zdravlja obavlja primarnu zdravstvenu zaštitu.
[uredi] Sport
Organizirani oblici sportskog života datiraju jos i prije 1904. godine kada se u Tuzli formira Gombolasko drustvo (Gimnasticko drustvo). Danas djeluju 74 sportske organizacije, u 19 sportskih grana, sa 6500 aktivnih sportista. Atletičari su ostvarili najveće uspjehe, osvojivši na desetine medalja na međunarodnim takmičenjima. Zlatan Saračević je bio evropski šampion i rekorder u dvoranskom bacanju kugle. Košarkašice Jedinstva su 1989. osvojile evropsku šampionsku titutulu, pobjedivši u superfinalu petostrukog prvaka Evrope - ekipu talijanskog Primigija. Vrijedni spomena su zapazeni rezultati KBS Sinalco, koji postizu odlicne rezultate na medunarodnim takmicenjima. Najveći broj tuzlanskih sportista je decenijama organiziran u 2 sportska društva - Sloboda i Jedinstvo, a najpoznatiji tuzlanski i, vjerovatno, bosanskohercegovački sportista svih vremena je Mirza Delibašić.
[uredi] Geografija
Površina Općine Tuzla 30235 ha ili 303 km²
Nadmorska visina 231m/nm
Tuzla je sa sjeverozapada okružena planinskim vijencem Majevica (Medvednik 843 m²), sa jugozapada planinama Ozren, Konjuh i Javornik.
Područje Tuzle svrstava se u periopanansku oblast tj. kontaktnu zonu Dinarida Panonske nizije. Kotlinasto područje nalazi se na južnoj strani grebena Majevice i odvojenog grebena prema Obodnici. Sastoji se pretežno od dugih poprečnih potočnih dolina i kosa koje se završavaju u dolini rijeke Jale. Teren je blago nagnut prema jugu.
Susjedne Općine Tuzli su sa sjeverne i sjeveroistočne strane Srebrenik i Lopare, sa jugoistočne Kalesija, sa južne Živinice i sa zapadne Lukavac.
Osnovnu mrežu vodotoka čini rijeka Jala sa svojim pritokama, od kojih su najveće Solina i Joševica, te Požarnička rijeka, Grabov i Mramorski potok.
Jala izvire na području Majevice, na lokalitetu ravni liještak, na nadmorskoj visini od 700 m. Ukupna dužina glavnog toka od izvorišta do ušća u Spreču iznosi 37 km.
Šire tuzlansko područje većim dijelom je izgrađeno od geološki mlađih sedimenata (neogen), značajnih s ekonomskog stanovišta (ugalj, kamena so, kvarcni pijesak i dr).
Nastanak tuzlanskog bazena vezan je za više faza koje su se smjenjivale nakon mezozoika, a koje su za posljedicu imale stvaranje različitih uvjeta taloženja. U sadejstvu sa polioklimatskim karakteristikama nastale su raznolike i specifične sedimentne tvorevine.
Tuzla ima odlike umjereno kontinentalne klime. Određene specifičnosti izazvane su lokalnim reljefom, općim položajem u odnosu na dominantne regije u okolini (bosanski planinski centralni masiv s jedne, i Panonska nizija s druge strane), vazdušnim strujanjima tropskih i polarnih vazdušnih masa i ciklonskim aktivnostima.
Generalne odlike klime odnose se na jasnu iz izraženost sva četiri godišnja doba, relativnu vlažnost i oblačnost, na maksimum padavina u toplijem dijelu godine, i minimum krajem zime.
Srednja godišnja temperatura u posljednjih pola vijeka je 10,1 stepen C. Najhladniji mjesec je januar sa prosječnom temperaturom od 0,6 stepeni, a najtopliji jul sa 19,4. U ovom nizu najviša temperatura je izmjerena u avgustu 1971. i iznosila je +38,4 stepeni, a najniža od –25,8 stepeni u januaru 1963.
Prosječan broj dana u godini s negativnim temperaturama, odnosno mrazom je 91, a godišnje, a godišnje ima 20 dana kada temperatura prelazi 30 stepeni. Sa temperaturom većom od 25 stepeni je 80 dana u godini.
Dnevnih perioda s kišom je 135, s pljuskom 19, s grmljavinom 37, s pojavom magle 69, sa snijegom i sa snježnim pokrivačem 52 (maximalna visina snježnog pokrivača izmjerena u februaru 1984. god 97 cm).
Godišnje je prosječno 127 oblačnih i 63 vedra dana. Prosječna količina padavina iznosi 908.6 l/m², vlažnost zraka 79%, a atmosferski pritisak 980,2 hPa.
Klimatski faktori su povoljni, jer ih karakterizira pretežna normalnost meteoroloških parametara, i manji uticaj temperaturnih inverzija.
[uredi] Stanovništvo
Po posljednjem službenom popisu stanovništva iz 1991. godine, općina Tuzla imala je 131.618 stanovnika, raspoređenih u 66 naselja. Poslije potpisivanja Daytonskog sporazuma općina Tuzla, gotovo u cjelini, ušla je u sastav Federacije Bosne i Hercegovine. U sastav Republike Srpske ušao je dio naseljenog mjesta Potraš.
[uredi] Nacionalni sastav stanovništva - općina Tuzla, popis 1991.
ukupno: 131.618
- Bošnjaci - 62.669 (47,61%)
- Hrvati - 20.398 (15,49%)
- Srbi - 20.271 (15,40%)
- Jugoslaveni - 21.995 (16,71%)
- ostali, neopredijeljeni i nepoznato - 6.285 (4,79%)
[uredi] Privreda
Poslije grada Sarajeva Tuzla je najveci industrijski centar Bosne i Hercegovine. U gradu ili neposrednoj blizini grada nalaze se mnoge tvornice hemijskih proizveda, ind. hrane i pica te teska industrija.
[uredi] Karakteristike i stanje privrede na području općine Tuzla
Grad Tuzla administrativno je sjedište te privredni, kulturni i obrazovni centar Tuzlanskog kantona i ekonomsko-geografske regije sjeveroistočne Bosne.
Prirodni resursi i bogata nalazišta energetskih i mineralnih sirovina bili su opredjeljujući faktor za usmjeravanje dosadašnjeg privrednog razvoja ovog područja, a ujedno su i važan oslonac budućeg razvoja.
Predratnu privrednu strukturu tuzlanskog područja karakteriše razvoj bazne industrije i energetike, kao dominantnih privrednih grana, sa obilježjem ekstenzivnosti.
Industrija općine Tuzla, do početka rata, bila je privredna grana sa najvećim učešćem u ostvarivanju ukupnih privrednih efekata i to u zaposlenosti oko 45%, a u društvenom proizvodu oko 50%.
Prema društvenom proizvodu p.c. u predratnom periodu Tuzla je bila medju najbolje pozicioniranim gradovima u Bosni i Hercegovini, dok je prema stopi zaposlenosti bila najrazvijeniji regionalni centar.
U okolnostima koji ograničavaju dinamiziranje privrednih aktivnosti i dostizanje prijeratnih pokazatelja privrednog razvoja, kao vrlo jak i nezaobilazan pravac razvoja predstavlja razvoj poduzetničkog sektora ekonomije.
Razvoj male privrede jedan je od oblika prestruktuiranja postojećih i organizovanja novih privrednih aktivnosti.
Sve zemlje u našem okruženju, koje su prošle ili prolaze fazu privredne i društvene tranzicije, uključile su se u aktivnosti koje obezbjeđuju ambijent i podršku za razvoj poduzetništva, osnivanjem inkubacionih centara, poduzetničkih centara, razvojnih agencija, lokalnih poslovnih udruženja, što je uz odgovarajuću finansijsku podršku rezultiralo nastankom velikog broja novih subjekata, novih radnih mjesta i novostvorene vrijednosti.
Općine, kao jedinice lokalne samouprave, imaju veoma značajnu ulogu u lokalnom ekonomskom razvoju, u kojem se nizom mjera i aktivnosti, na lokalnom nivou, stimuliše poduzetnički sektor i stvara povoljan ambijent za osnivanje i razvoj malih i srednjih preduzeća.
U skladu sa nadležnostima i raspoloživim mogućnostima, općina Tuzla je u tom smislu već poduzela niz aktivnosti, a u narednom periodu se može očekivati i veća ekspanzija aktivnosti i efekata. Od do sada učinjenog općina Tuzla ističe: skraćenje vremena i povećanje efikasnosti rješavanja zahtjeva za registrovanje djelatnosti, smanjenje općinskih taksi i naknada za samostalne poduzetnike i privredna društva u postupku registrovanja djelatnosti,kontinuirani rad na obezbjedjenju povoljnih lokacija i prostora za osnivanje i razvoj poduzetnika, poduzimanje aktivnosti na uspostavljanju institucionalne regionalne saradnje i uključivanje u projekte koje finansira Evropska unija u cilju razmjene iskustava i znanja u podršci razvoja malih i srednjih preduzeća.
Tuzla je najstarije ili jedno od najstarijih naselja u Europi, sa kontinuitetom življenja. Arheolozi su otkopali dovoljno arheološkog materijala koji je nedvosmisleno potvrdio da je Tuzla nekada bila veliko i bogato neolitsko naselje na sojenicama. U velikom broju raznolikih keramičkih predmeta, posebno se ističu neolitske posude za proizvodnju soli iz slane vode.
Tuzlu je najstarijim ili jednim od najstarijih naselja u Evropi učinila njena posebna geološka prošlost. Naime, veliki dio Evrope, u davnoj geološkoj prošlosti, predstavljao je dno panonskog mora. I poslednji ostaci ovoga mora povukli su se sa sadašnje površine prije 10 miliona godina. Samo ispod Tuzle ovo more ostavilo je trag u vidu 350 miliona tona slanih stijena i slane vode. Slana voda izbijala je na površinu, ljudi su je prerađivali u so čak u neolitu. Poslije su oformili bunare, koji su postajali sve savremeniji, a slana voda je vremenom postala osnovom hemijske industrije u savremenoj Tuzli.
18. jula 2003. godine, lokalne vlasti su odlučili da veliku količinu slane vode izvuku na površinu, u prethodno pripremljeno dno, tako je Tuzla danas jedini grad u Evropi koji ima slano jezero i jedini grad na svijetu čije je slano jezero istovremeno i kupalište i plaža u najužoj historijskoj jezgri grada. Voda slanog Panonskog jezera je navodno i ljekovita.
Tuzla ima veliku industrijsku tradiciju, zasnovanu na bogatim nalazištima soli i uglja.
Tuzla je grad velike tradicije multikulturalnosti. Stoljećima njegovani sklad među razlikama u Tuzli, položio je svaku historijsku provjeru i sva historijska iskušenja. Tuzlanska tolerancija naročito je ispoljavana u Drugom svjetskom ratu i nedavno minulom ratu u Bosni i Hercegovini.
Danas je Tuzla grad nove energije, poslednjih godina doživljava veliku ekspanziju gradnje, naglog i brzog razvoja.
[uredi] Sportski timovi
- Gimnasticki klub Tuzla ((bs))
- FK Sloboda Tuzla
- KK Sloboda-Dita
- KK Jedinstvo-Trocal
- Karate klub Tuzla Sinalco
- KK Salinass Fallconss
- Rukometni klub Sloboda
[uredi] Poznati Tuzlaci
- Meša Selimović, pisac
- Mirza Delibašić, sportista
- Sufi Samir, likovni umjetnik
- Mirna Šaćirović, manekenka
- Ismet Mujezinović, umjetnik
- Muhamed Hevai Uskufi, pisac i lingvist
- Derviš Sušić, pisac
- Svetlana Kitić, rukometašica
- Razija Mujanović, košarkašica
- Vlado Kerošević, glumac
- Emir Hadžihafizbegović, glumac
- Dževad Šećerbegović, fudbaler
- Dejan Slavuljica, likovni umjetnik
- Mersed Kovačević Meske, fudbaler
- Damir Mršić, košarkaš
- Jasmin Hukić, košarkaš
- Damir Mulaomerović, košarkaš
- Sinan Alić, novinar
- Ćazim Sarajlić, direktor Međunarodne galerije portreta
- Pašaga Mandžić, revolucionar, političar i komunista
- Predrag Stanković, muzički pedagog
- Denis Azabagić, klasični gitarista
- Mirsad Hadžiefendić, likovni umjetnik
- Dejan Ivanović, klasični gitarista
- Sanel Redžić, gitarista
- Planinka Jurišić-Atić, klavirski pedagog
- Vladimir Valjarević, koncertni pijanist
- Jasmin Imamović, pisac
- Emir Imamović, novinar i književnik
- Emir Delalić, slikar-dizajner
- Nedžad Ibrahimović, profesor, filmski autor
- Tomislav Alaupović, hrvatski političar pravaškog usmjerenja i kazališni umjetnik
[uredi] Također pogledajte
[uredi] Vanjski linkovi
- Službena stranica grada Tuzle ((bs))
- Univerzitet u Tuzli ((bs/en))
- Forum građana Tuzle ((bs/en))
- Forum omladine Tuzle ((bs))
